Makedonya topraklarının ilk sakinleri olarak İllirler (İlliryalılar), Traklar ve Daçlar (Romanya) bilinir. Bölgedeki farklılaşma ve daha da karmaşıklaşarak asırlar sonra eski Yugoslavya’nın dağılmasına götürecek “çok-etnikli” ve “çok-kültürlü” yapının oluşum süreci böylece başlamıştır (Koledarov 1977: 294). Hoffman’a göre Makedonya’da yaşamış halklar: Antik Makedonlar, Gotlar, Bizanslılar, Romlar, Arnavutlar, Germenler, Venedikliler, Hunlar, Avarlar, Bulgarlar, Peçenekler, Uzlar, Kuman-Kıpçaklar, Hırvatlar, Slovenler, Boşnaklar, Çağdaş Makedonlar Slavlar/Sırplar, Yunanlılar, Türkler.
Bunlara, 1185’te kısmen Makedonya’yı işgal ve talan eden Normanlar’ı, yine o yıl Bizans’a karşı başlayan Bulgar isyanına destek veren Ulahlar’ı, 1264’te Bulgarlar’la ittifak halinde Bizans’a saldıran Tatarlar’ı eklemek yanlış olmaz (Ostrogorsky 1981: 374-424; Carter 1977: 3). Günümüzde bölgedeki başlıca etnik gruplar: Sırplar, Arnavutlar, Makedonlar, Türkler, Boşnaklar, Romlar. Türkler’in bu halklar arasında özel bir yeri ve önemi bulunmaktadır. Kısaca (antik Makedonlar’a uzanan “aidiyet bilinçleri”nin derinliği hariç, Makedonlar’dan ve muhtemelen Arnavutlar’dan sonra) en uzun ‘biyolojik ve kültürel varlık’ ve tüm etnik gruplardan en uzun egemenlik geçmişine sahip olanlar Türkler’dir; sırasıyla; Hunlar Orta Asya bozkır kültürünün taşıyıcıları olarak 378’de bu topraklara gelmiş, 5. yüzyılda Avarlar ve (henüz bir Türk boyu) Bulgarlar göçü burada sona erdirmiş, 7. yüzyılda Bizans tarafından (tarihte Vardariotlar olarak anılan) Vardar Türkleri Selanik çevresine yerleştirilmiş, 9. yüzyılda birbiri ardından (özellikle Torbeş, Pomak ve Goran Türkleri’nin ve kültürlerinin ilk çekirdeklerini oluşturan) Peçenek, Uz ve Kuman-Kıpçak kitleleri buraya ulaşmış, yenilgiye uğrayan (1049) Peçenekler’den onbinlercesi Bizans tarafından Niş-Sofya arasına yerleştirilmiş, Peçenekler tarafından yenilgiye uğratılan (1065) Uzlar’ın önemli kesimi Bizans tarafından Balkanlar’ın çeşitli bölgelerine ek olarak Sırbistan topraklarına yerleştirilmiş, Meriç’in aşağı mecrası Lebunium’da Bizans-Kuman ittifakı tarafından yenilgiye uğratılan (1091) Peçenekler’in bir kısmı güvenli Rodop dağlarına sığınarak buraya yerleşirken, bir kısmı da Bizans tarafından (Anadolu’nun yanısıra) Makedonya, Ropçoz ve Filibe bölgeleriyle Ohrid gölü sahillerine yerleştirilmiş, Bizans’ın Anadolu’dan getirdiği (1065) çeşitli Türk grupları Teselya, Makedonya ve Rodoplar’a yerleştirilmiş, 10. yüzyılda (1122) bölgeye ulaşan yeni bir Peçenek kolu Bizans tarafından yenilgiye uğratıldıktan sonra sağ kalanları (yine Anadolu’nun yanısıra) Trakya ve Makedonya’ya yerleştirilmiştir.
Bizans’taki taht kavgaları (1340’lı yıllar) sırasında taht varisi Kantakuzen lehine taraf olarak birkaç kez bölgeye gelen Aydın’daki Umur Bey, Rodoplar ve Makedonya bölgelerine en az 100 bin Türkmen getirerek burada kalmalarını sağlamış, ardından Aydın’daki Çaka Bey, Semadirek ve Dedeağaç çevrelerinde fiili egemenlik kurduktan sonra yaklaşık 54 bin Türkmen’i Dedeağaç ve Kavala üzerinden Orta Rodoplar’a göndererek orada yerleşmelerine yolaçmış, (bu çerçevede, 1065-1340’lı yıllar arasında sadece Anadolu’dan getirilerek Batı Trakya, Rodoplar ve Makedonya bölgelerine yerleşen Türkmen sayısı 200 bin civarına ulaşmış), son olarak Osmanlı döneminde Anadolu’dan nakledilen Türk kitleleri sayesinde (Balkanlar’ın tüm bölgeleri gibi) Makedonya toprakları da Müslüman ve Türk karakteri almıştır.
Kaynaklar: Gürün 1981: 248-256; Feher 1985: 70; Hoffman 1977: 464; Kafesoğlu 1992: 116-119; Kurat 1992: 178; Ostrogorsky 1981: 66, 310-317, 349, 374, 424; Uzunçarşılı 1961: 171-173; Eröz 1983: 12-16; Memişoğlu 1991: 12-13; Mustafa 1995: 9; Sander 1989: 32. Yard. Doç. Dr. Halim Çavuşoğlu 2007.
