Hazırlayan :Zeynep Işıl Hamziç Boşnak Medya
Boşnak asıllı olan Aziz Zekai Apaydın ve Türkiye Cumhuriyeti ‘nin kuruluş yılları hükümetlerin de Milli Savunma Bakanlığı,Tarım ve Bayındırlık Bakanlığı yapmıştır. Apaydın 1884 yılında Bosna’nın Graveşka köyünde doğdu. Büyükbabası Hacı Ali Ağa Osmanlı Ordusu akıncılarından olup Bosna’da Kale Muhafızlığı yapmış ve oraya yerleşmişti. Babası tüccardan Hacı Salih ve annesi Şefika hanım, çocuklariyle birlikte Anadolu’ya göç ettiler ve Aydın’a yerleştiler.
Aziz Üzeyir Zekâi, Orta ve lise öğrenimini Aydın ve İzmir İdadilerinde okudu ve 1903 yılında Yüksek Kısmını bitirerek İzmir Vilayeti Maiyyet Memurluğuna atandı. 1907 yılında Vulçetrin Kaymakamı oldu. 1908-1913 yılları arasında Palanga,Uşak,Eskişehir ve Beykoz Kaymakamlıklarında bulundu.Aynı sene Aydın Vilâyeti Maiyet memurluğuna tâyin olunarak devlet memuriyetine girdi.Mayıs 1914 tarihinde Mersin Mutasarrıflığına getirildi. Ekim 1916 tarihinde Kayseri, Haziran 1917 tarihinde Eskişehir Mutasarrıfı oldu. Damat Ferit Paşa Hükümeti tarafından Ocak 1919 tarihinde görevinden görevinden alındı. Arandığını ve tutuklanacağını öğrenince gizlice Bosna’ya gitti.Sırası ile Vilçitrin, Palanga, Uşak, Eskişehir ve Beykoz Kaymakamlıkları yaptı. 1911 yılında İstanbul’da Ayşe Vasfiye Hanımla evlendi.
Milli Mücadelenin başlaması ile yurda dönerek Adana Cephesinde gönüllü olarak çalıştı. 1920 tarihinde Adana’dan milletvekili seçilerek TBMM’ye katıldı. Bu dönem içinde Eskişehir İstiklal Mahkemesi üyeliği, Hariciye vekili Bekir Sami bey Başkanlığındaki heyetin içinde Londra Konferansı’nda TBMM hükümeti murahhaslığı, Lozon Konferansı’nda murahhas heyeti müşavirliği yaptı.
TBMM II.Dönem Aydın Milletvekili seçildi. 2.İnönü Hükümetinde Ziraat Vekili oldu. 1924 tarihinde Londra Büyükelçiliği’ne, 6 Mayıs 1925 tarihinde Moskova Büyükelçiliği’ne atandı. 1930-1935 yılları arası 5.İnönü Hükümeti’nde Millî Savunma Bakanı oldu. TBMM 3.4. ve 5.Dönem de Diyarbakır’dan milletvekili seçildi. 9 Temmuz 1935 tarihinde ikinci defa Moskova Büyükelçiliği’ne atandı. 1937 yılındaki Trakya Manevraları’na katılarak yabancı heyetlere eşlik etti. Eylül 1939 tarihinde yeni Cumhurbaşkanı İsmet İnönü ile aralarında II. Dünya Savaşı ile alakalı çıkan fikir ayrılıkları yüzünden kendi isteği ile emekliye ayrıldı.
1913 yılında İçel Mutasarrıflığına terfi etti ve Mersin, Kayseri ve Eskişehir’de Mutasarrıf olarak görev yaptı.
Kasım 1918’de İstanbul Hükümeti tarafından Eskişehir Mutasarrıflığından azledildi. Bir müddet İstanbul’da saklandıktan sonra, memleketlerine dönmekte olan savaş artığı Balkanlı yabancı askerlerin arasına yabancı er kıyafetiyle katılarak Sirkeci garından trenle kaçtı ve Yugoslavya’da Bosna’ya yerleşti. Bir süre sonra Anadolu’da İstiklâl Savaşı başladığını haber alarak bulduğu bir İtalyan vapuru ile Mersin’e çıktı. Adana Cephesinde gönüllü olarak çalıştı, daha sonra da Adana’dan mebus seçilerek Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisine katıldı. Böylece hayatının ikinci ve yeni dönemi başlamış oldu.
Birinci T.B.M.M. ve Cumhuriyet dönemlerinde üstlendiği görevler şunlardır:
T.B.M.M. Birinci Dönem Adana Milletvekili (1.9.1920 – 11.8.1923)
Bu sırada: Eskişehir İstiklâl Mahkemesi üyeliği, Londra Konferansında Ankara Hükümeti Delegeliği Suriye ile Gümrük Antlaşması imzalayacak Heyet’in Başkanlığı Birinci ve ikinci Lozan Konferanslarında müşavir görevlerinde bulundu.
T.B.M.M. İkinci Dönem Aydın Milletvekili (11.8.1923 – 9.9.1924)
Bu sırada: Ziraat Vekili olmuştur (6.3.1924 – 30.8.1924). İsmet Paşa’nın kurduğu Cumhuriyet Hükümetinin ilk Ziraat Vekilidir.
İsmet Paşa’nın, üstünde bulundurduğu Hariciye Vekâletine 10 ile 31 Temmuz 1924 süresi için vekâlet etmiştir.
Londra Elçisi (10.9.1924 – 5.5.1925). Atatürk’ün Londra’ya gönderdiği ilk elçimizdir.
Moskova Büyükelçisi (6.5.1925 – 1.11.1927).
T.B.M.M Üçüncü Dönem Diyarbakır Milletvekili (1.11.1927 – 4.5.1931).
Bu sırada: Ankara Ticaret, ikamet ve Seyrisefain Antlaşmaları imzasına yetkili Heyet Reisliği,
Paris Beynelmilel Etablisman Antlaşmaları Konferansında Türkiye Delegesi,
Nafıa Vekili (27.6.1930 – 27.12.1930).
Millî Müdafaa Vekili (27.12.1930 – 1.3.1935) görevlerini yapmıştır.
T.B.M.M. Dördüncü Dönem Diyarbakır Milletvekili (4.5.1931 – I.3.I935)
Bu sırada: Millî Müdafaa Vekili olarak Mart 1935 tarihine kadar görevde kalmış, Adliye Vekâletine, 26.11.1933 ile 4.2.1934 tarihleri arasında vekâlet etmiştir.
T.B.M.M. Beşinci Dönem Diyarbakır Milletvekili (1.3.1935 – 28.6.1935)
Bu sırada: Arzuhal Encümeni (Dilekçe Komisyonu) Başkanlığı yapmıştır. Moskova Büyükelçisi (9.7.1935 – Temmuz 1939) Eylül 1939 tarihinde kendi isteği ile emekli olmuştur. 29.4.1947 günü İstanbul’da vefat etmiştir.
Kırmızı-yeşil şeritli istiklâl Madalyası sahibi olan Zekâi Apaydın evli ve 5 çocuk babası idi.29 Nisan 1947 tarihinde İstanbul’da vefat etti.
Basılı eserleri:
İdarî Teşkilât ve Islahat Hakkında Tenkidat ve Mütalaât Kayseri 1916 (Eski harflerle basılmış bu kitabı 1981 yılında oğlu Ekrem Apaydın, günümüz diline dönüştürerek teksir ettirmiş ve Milli Kütüphane ile bazı kuruluş kitaplıklarına dağıtmıştır). İktisadî Sahada Devlet Müdahalesi, İstanbul 1941.
– 29 Nisan 1954,İstanbul TC.’nin kuruluş yılları hükümetlerinde Tarım Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı gibi görevlerin yanı sıra Londra ve Moskova Büyükelçiliği gibi kilit görevlerde bulunan devlet ve siyaset adamıdır.
Siyasi görevi Türkiye Millî Savunma Bakanı
29 Aralık 1930 – 1 Mart 1935 Sonra gelen: Naci Tınaz Türkiye Bayındırlık Bakanı
27 Eylül 1930 – 29 Aralık 1930
Önce gelen yoktur. Türkiye Tarım Bakanı 6 Mart 1924 – 30 Ağustos 1924
