Uluslararası toplumun son yıllarda Bosna Hersek’e “işlemeyen bir ülke” olarak bakmaya başlaması, literatüre yeni bir terim kazandırdı: “Bosnalaşma”
İki yıl kadar önce dönemin Kosova Meclis Başkanı Kadri Veseli, Sırbistan-Kosova ilişkilerine dair bir değerlendirmesinde “Kosova’nın Bosnalaşmasına izin vermeyeceğiz.” ifadelerini kullanmıştı. Aynı ifadeyi mevcut Kosova Başbakanı Albin Kurti de yineledi.
Çiçeği burnunda başbakan, Avrupa’daki diplomatik çevrelerde konuşulan ve Kosova’nın kuzeyinde özerk bir Sırp bölgesi kurulması, bunun karşılığında ise Sırbistan’ın Kosova’yı bağımsız bir ülke olarak tanımasını öngören gayriresmi belgeler (non-papers) hakkında değerlendirmede bulundu. Kurti, daha önce başarısız olmuş toprak değişimi projesinin yeniden diriltilmesine ve ülkesinin “Bosnalaşmasına” izin vermeyeceklerini vurguladı.
Peki ama bu “Bosnalaşma” ya da “Bosnalaştırma” nedir?
1992-1995 yıllarında yaşanan Bosna Savaşı, Dayton Barış Anlaşması ile sona erdi. Dayton, Bosna Hersek’te her ne kadar silahları susturmayı, akan kanı durdurmayı başarsa da ülkeye dünyanın en karmaşık siyasi sistemlerinden birini getirdi. Bugün Bosna Hersek, Sırp Cumhuriyeti (RS) ve Bosna Hersek Federasyonu (FBiH) olmak üzere iki entite ve özel statüye sahip Brcko bölgesinden oluşuyor. FBiH’nin ise kendi içinde 10 ayrı kanton bulunuyor. Her bir kantonun ayrı bir hükümeti ve meclisi mevcut. Bunun yanı sıra Bosna Hersek’te Boşnak, Sırp ve Hırvat olmak üzere 3 üyeden oluşan bir Devlet Başkanlığı Konseyi var. Konsey üyeleri dönüşümlü olarak 8 ayda bir konseye başkanlık ediyor. Kanton ve entitelerin yanı sıra ayrıca devlet düzeyinde de bir hükümet (Bakanlar Konseyi) mevcut. Ayrıca, Halklar Meclisi ve Temsilciler Meclisi olmak üzere iki ayrı meclis de var. Tüm bu karmaşık durumun yanı sıra Dayton Bosna Hersek’e bir de Yüksek Temsilcilik Ofisi (OHR) getirdi. Batılı bir diplomat olan Yüksek Temsilci, devlet başkanını görevden almak ve yasaları değiştirmek gibi olağanüstü yetkilere de sahip.
İşte tüm bunlar dikkate alındığında, Bosna Hersek’te en basit bir yasayı çıkarmak dahi aylar hatta yıllar sürebiliyor. Birinin “evet” dediğine diğeri “hayır” derse sistem tamamen kilitleniyor ve karar alma mekanizmaları çöküyor. Sadece 25 yıl öncesinde yaşanan etnik temelli çatışmalar dikkate alındığında, savaşta birbirlerine karşı çatışmış grupların bugün ülkeyi birlikte yönetmek zorunda olması, Bosna Hersek’i birçok alanda “işlemeyen bir ülke” haline getiriyor. Örneğin, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM) Bosna Hersek devleti aleyhine aldığı ve ülkenin AB üyeliği yolunda uygulanması ön şart olan bazı kararlar, belli kesimlerce kabul edilmediği için uygulanamıyor.
Karmaşık sistem, birçok alanda adeta bir deli gömleği gibi Bosna Hersek’in elini kolunu bağlıyor.
Siyasi analistlere göre, Bosna Hersek’in küresel anlamda olumsuz bir imaja sahip olmasının en büyük sorumluları ülkedeki siyasiler. Bosna Hersek, uluslararası arenada bağımsız bir devlet olarak kabul edilse de yerel siyasilerin neden olduğu olumsuz imaj her geçen gün daha fazla gündeme geliyor.
Parçalanma, rasyonel olmayan davranışlar, düşmanlıklar, karmaşıklıklar, işlemeyen bir sistem ve verimsizlik… Daha önce “Balkanlaşma” terimi ile anlatılmak istenenler, bugün “Bosnalaşma” ile anlatılıyor.
Siyaset bilimci Andjelko Milardovic’in “Bosnalaşma” tanımı ise şöyle:
“Bosnalaşma, bir toplumun parçalanma sürecini, bu durumda Bosna Hersek’in parçalanmasını tanımlamak için kullanılan bir terim.”
İşte Kosovalı eski ve mevcut siyasilerin “Bosnalaşma” ya da “Bosnalaştırma” vurgusu da buradan geliyor. Zira, Kosova’nın kuzeyinde bir Sırp bölgesi kurulmasının, Kosova’yı da tıpkı Bosna Hersek gibi işlemeyen bir devlet haline getireceğinden endişe ediliyor.
Kayhan Gül / Balkan News
