1150-1154 yılları arasında Macaristan’da yaşayan ve Kuzeybatı Afrikalı (Mağribiler) paralı askerleri ile karşılaşan Arap yazar Ebu Hamid Garnati, Bizans ordusuna karşı Macar tarafında savaşan Müslümanların varlığından bahsediyor.

Bosna hükümdarı Ban Borić de bu savaşta yer aldığından, Macar müttefiki olarak, daha sonra “Kalisiya” olarak adlandırılan bir grup Müslüman, daha sonra onunla birlikte kuzeydoğu Bosna bölgesine geldi. Bu, günümüzün Kalesiya kasabasının toponimiyle (yer ismi) kanıtlanmaktadır.

Arap seyahat yazarı Ebu Hamid Garnati’nin (1080 – 1170) ve Bizans yazarları Jovan Kinam (1150 – 1165) ile Honiyat ve Mihailo’nun yazdıkları gibi, Müslümanların oralardaki varlıkları ticari amaçlar ile sınırları korumak için paralı askerler olmaktı.

Konu ile ilgili zamanın kitaplarının çoğu, İslam’ı kabul eden ve kuzey ve doğudan gelenlerin büyük göçü sırasında Güneydoğu Avrupa bölgesine yerleşen kabilelerden bahsediyor. Bunlar arasında: Avarlar, Kozarlar, Bysenler Peçenekler, Kumanlar ve Kalisijeler vardı.

Bu kabilelerin en sık yerleştiği bölgeler Slavonya, güneydoğu Macaristan ve Bosna idi. Bu bölgelerde İslami kabilelerin olduğuna dair belgeler mevcuttur. 10., 11. ve 12. yüzyıllara ait Macar kaynaklarında, bu Müslümanlar İsmaililer olarak adlandırılıyordu, ancak daha sonra kalizler veya Kalrsiyele olarak adlandırıldılar. Bunun sebebi muhtemelen İsmaililer isminin inançları yüzünden zulme maruz kalan Müslümanları için kullanıldığındandır.

Bizans yazar Yovan Kinam, Kalisiyelerin 11. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar Macaristan’da yaşadığını ve yaklaşık otuz yerleşim yerinde Macar Krallığına hizmet ettiklerini ve aynı zamanda iyi tüccarlar, zanaatkârlar, parasal ekonomi ve idari hizmet ile diğer konularında uzman olduklarını belirtiyor.

Bu Müslümanlar genellikle aşağılanma ve zulme hedef oldular. Bunun yanında zorla vaftiz edildiklerine dair tanıklık eden bir çok tarihçi tarafından iddia ediliyor. Bu iddiaları doğrulayan olaylardan biri, Macar kralı Ladislav’ın tüm Müslümanların vaftiz edilmesini emrettiği, aksi takdirde ülkeden kovulacakları ile ilgili 1077 tarihli belgedir.

1103 yılında Macaristan Kralı Koloman’ın çıkardığı bir kanun şöyle idi: “Bir Müslüman’ın oruç tuttuğunu, domuz etinden uzak durduğunu veya diğer inanç ritüellerine bağlı kaldığını fark edenler, bunu krala rapor ederse kral onu, o Müslüman’dan alacağı mülkün bir kısmıyla ödüllendirecektir.”

Ancak, 1150’den 1154’e kadar Macar-Bizans savaşı sırasında, Macar kralı, Müslüman askerlerin isyan edeceğinden korktuğu için, muhtemelen kişisel çıkarları nedeniyle inançlarını açıklamalarına ve ibadetlerini yerine getirmelerine engel olmadı.

Söz konusu yazar, Müslüman askerlerin Bizans ordusunun 12 saldırısını geri püskürttüğünü, ardından Bizans imparatorunun barış istediğini ve Macar kralına büyük bir servet ve önemli sayıda esir Müslüman asker önerdiğini yazıyor. Bu da Müslümanların çok değerli savaşçılar olduklarını gösteriyor.

Bugünkü kuzeydoğu Bosna bölgesinde yaşayan Müslümanlar, 1048 ve 1049’da Bulgaristan’a karşı saldırıda bulundular ve Bulgar-Sırp tarihçiler “ülkelerimiz haydutlar, kanunsuzlar ve kafirler tarafından saldırıya uğradı” diye kitaplarında bu saldırıları yazmışlardı. Benzer saldırılar daha sonraki yıllarda da tekrarlamıştır.

1165’te Uzlar ve Kumanlar Tuna’yı geçerek Bosna içlerine kadar girmiş ve bugünkü Adriyatik Denizi kıyısındaki Split şehri yakınlarındaki tarihi Solin şehrine kadar ulaşmışlardı. Bu Müslümanlardan Kalisiyalar diye de bahsedilmiş ve Bosna Hükümdarı Ban Boriç onlarla birlikte hareket etmişti. Tarihte ilk kez Bosna ordusu ile Müslüman ordusu doğrudan bir araya gelmiş oluyordu.

Bundan sonra, 1200’lü yılların başından itibaren Macaristan’daki Müslüman gruplar (Vatikan’ın baskısı ile) dağıtıldı. 1222’de Macaristan Kralı II. Andrew Müslümanların ve Yahudilerin vaftiz edebilmek amacıyla resmi binalar ve mahkemelere girmeleri yasakladı ve 1233’te aynı kral Macaristan’daki Müslümanların herhangi bir devlet hizmetini yerine getirmesini de yasakladı.

1341’de hükümdar Charles Robert Anjuski, Hıristiyanlığı kabul etmeyen tüm Müslümanları derhal vaftiz olmaya ya da göç etmeye zorlayacaktı.

Bunun üzerine Müslümanlar, bugünkü Bosna’ya göç edip, Bosna Hersek’teki Müslüman nüfusun artmasına neden olacaklardı.

İlk olarak Kuzeydoğu Bosna’ya vardıklarında merkezlerini Drinyaça ve Drina nehirlerinin birleştiği noktada Kuş kasabasında kurdular ve daha sonra adını Kuşlat olarak değiştirdiler. Onlardan “Soko na Kušlat gradu/Kuşlat şehri üzerindeki şahini” olarak adlandırılan meşhur havlu nakış motifleri ve Bosna Hersek’te İslami unsurları gösteren çok sayıda yer isimi kaldı.

Günümüzdeki Tuzla-Zvornik yolu üzerindeki Kalesiya Belediyesi’nin adı açıkça Müslüman Türk Kalisiyeleri anımsatıyor.Teşany şehri yakınlarındaki Şija köyünün adı da ilginçtir. Bu yer ismi, İsmaililerin çoğunlukla Şii olduğunu gösteriyor.Prnyavor yakınlarındaki Peçenegovac’ta Peçeneklerin yaşadıkları olasılığını gösteriyor.Böylece, İslami unsurların bugünkü kuzeydoğu Bosna bölgesinin ötesine yayıldığı sonucuna da varabiliriz.

Ayrıca, iki Ortaçağ Boşnak stećak mezar taşının (biri 14. ve diğeri 15. yüzyıldan), Sarazenlerin ünlü Müslüman savaşçılarıyla açıkça ilişkilendirilen “Sracin” adından bahsettiği (mezar taşına oyulmuş olduğu) de unutulmamalıdır (Sarezen; Kğdüs’ü fethe giden Haçlıların, Balkanlardaki Müslümanlara verdikleri ad).