Osmanlı Devleti zamanında Boşnaklar Osmanlıya karşı isyan etmiş midir? Sorusu sürekli sorulan ve genelde HAYİR,BOSNAKLAR HİCBİR ZAMAN İSYAN ETMEMİSTİR cevabı alınan sorudur.
Biz de buna acizane cevap vermeye çalışalım.. Boşnaklar Osmanlı Devletine sadık kalıp ,kuzeybatı sınırlarını savunan,Mohac Savaşına bile bir rivayete gore 20 bin civarı kuvvetle katılan ve hatta Çanakkale Savaşına sadece Sancak’tan 15.700 kişi katılan millettir..Bosnaklarin tüm bu yönlerine mukabil isyan ettikleri hatta 1 yıl civarı özerklik ilan eden Husejin Kapetan Graščevič gibi kişilere de sahiptir.
Peki Boşnak isyanları ayrılmaya mi yönelikti? Bu soruyu genel itibariyle Hayır diye cevaplandirabiliriz..isyan sebepleri genelde ekonomik ve idari meselelerle ilgilidir.. Mesela sürekli kaybedilen savaşları finanse etmek için arttırılan vergiler ve yeniliklere karşı durmadir .. Bunun yanında Boşnak seçkinleri ,kendi guclerini ve servetlerini arttırmak için Osmanlı merkezi yönetimine karşı gelmektedir..
Bu sebeplerle 18.yy’da 1727-1729,1732,1745,1748,1768 ve 1796 isyanları yaşandı.. Bununla ilgili bilgiye jelavich,Malcolm ve babuna’nin eserlerinde ulaşıyoruz..
2.mahmud’un otoriteyi güçlendirme adına devlette ıslahatlar gerçekleştirdiğini biliyoruz.. İşte bunlar ,bölgede idareyi ele geçiren ve Bosna Valilerini konaklarından öteye otorite yasattirmayan Boşnak seçkinlerinin de işine gelmemiştir.
19.yy’in ilk Boşnak isyanları 1813,1820 ve 1826 isyanlaridir.1826 isyanının sebebi Yeniçeri Ocağının kaldırılmasıdır.Bölgede 78 bin yeniçeri olduğunu düşünecek olursak ve bu yeniçerilerin de askerlik dışında işlerle meşgul olduğunu dusunecek olursak gayet normaldir diye dusunebiliriz
En güçlü Boşnak isyani 1831’de olmustur..Bunjn sebebi 1829 Edirne Antlaşması ile Özerklik kazanan Sırbistana 6 Boşnak nahiyesinin verilmesidir.
Travnik’te 29 Mart 1831’de toplanan Boşnak Seçkinleri ,29 Mart Talepleri olarak bilinen 4 önemli karar aldılar..Bunlar ; özerk Sırbistana Bosna’ya ait toprakların verilmemesi,Bosna valisinin Boşnaklar arasından seçilmesi,Bosna eyaletine özerklik verilmesi ve askeri reformların durdurulması
Padişah 2.Mahmud bu talepleri reddedecek ve Osmanlı Sadrazamı Mustafa Reşid Paşa önderliğindeki Osmanlı ordusu ile Boşnak kuvvetleri arasında “Kardeş kani ” dökülecek ve Osmanlı Ordusu ,Kosova ‘da yenilgi yaşayacaktır
Boşnaklar bir araya gelecek ve Husejin Kapetan Gradščevič’i Bosna Valisi seçecektir..Bunun üzerine bir kez daha “kardeş savaşı ” olacak ve Bosnaklar kaybedecektir..Gradščevič ,Ali Paşa Fidahic,Krupa Kapetani Mehmed ve Mujaga Zlatarevic Avusturya’ya siginsalar da affedilecektir.
Boşnaklari asıl kızdıran,Tanzimat Fermani ile kendilerinin Sirp ve Hirvatlara olan ustunluklerinin kaybettirilmesi olmuştur.
1851 yılında Osmanlı ordusu,bu dönemde çıkan Boşnak isyanını bastırmak için gelmiş ve 2500 Boşnak asker hayatını kaybetmiştir..Bu olaydan sonra Bosna Eyaletinde kontrol Osmanli Devletine geçecektir.
Bundan sonra ise reformlara karşı gelenler başta olmak üzere ,Osmanlı otoritesinin sağlanması adına birtakım faaliyetler gerçekleşecektir..Askeri tedbirler ve iktisadi-idari reformlarla 19.yy’in ikinci yarısında Boşnak beylerinin gucu kirilacaktir
Bunların dışında 1835 ve 1868 koylu isyanları yaşanacaktır..bu durum gayet normaldir ,çünkü Bosna eyaleti, Balkanların en geri kalmış eyaletlerinden biri olacaktır..
Neyse,sizleri biraz tarih koridorunda gezdirdik..ve gorduk ki Bosnaklar da isyan etmiş..Ancak bu isyanlar ,diğer ayrılmak isteyenler gibi değil hem haksızlığa,hem hukuksuzluga ve hem de gücünü kaybetmek istemeyen Boşnak beylerine bağlanabilir..
Demek ki Bosnaklar ayrılmak ve bağımsızlık için hiçbir zaman isyan etmemislerdir.. Karakterleri gereği haksızlığa gelememenin sonucunu yaşamış ve birtakım olay ve gelişmelere sebebiyet vermişlerdir..
Bu makaleyi Caner Sancaktar’in “Osmanlı Hakimiyeti Altında Boşnak Ulusu’nun Doğuşu..Mustafa Armagan’in Boşnaklar ve Osmanlı makalesi ile Zafer Golen’in Yenilenme Çağında Boşnak İsyanları ” makalelerinden derleyerek hazırladım.. Umarım faydalı olmusumdur
Saglicakla…
