*Nuray Güney
- Boşnak Kültüründe erkek ve kadın toplumda nasıl görülmektedir?
Boşnak Kültüründe erkeğin tohum, kadının toprak olması konusu, Bosna gibi Avrupa’nın ortasında olan bir devletin, zamanında büyük imparatorlukların, çok sayıda farklı devletlerin, farklı inanç ve kültürlerin art arda buluşma noktası olması farklı dönemlerde farklı şekilde fikirlerin oluşmasına neden olduğu için değişiklikler göstermektedir. Günümüz Boşnak kültüründe bir kısım hala kadını toprak ve erkeği tohum olarak görmektedir, bir kısım ise tam tersidir. Günümüz koşullarında algı biçimi değişmiştir. Avrupa kültürü bireysel, Ortadoğu kültürü ise toplumsalcıdır. Bu açıdan da bakıldığında Türkiye’deki Boşnaklar ile Bosna’daki Boşnaklar arasında da fark vardır. Dönemimizin koşullarında Bosna’da kadın erkek eşitliğinden, kadının çalışması fikrinden dolayı da Toprak- Tohum algısı azınlıkta kalmıştır. Türkiye’deki Boşnaklarda ise iki farklı durum söz konusudur.
- Boşnak Kültüründe tohum ve toprak algısı nasıl şekillenmiştir?
Eski Yugoslavya döneminde etnisiteler arası evliliklerle birlikte kültürel çeşitlilik meydana gelmiştir. Bu kültürel çeşitlilikle birlikte etnisiteler arasında kültürel algı değişimi meydana gelmiştir.
Sosyalist Federasyon Yugoslavya döneminde, Boşnakların hayat tarzı değiştirilmiş, avlular kaldırılmış, feraceler yasaklanmış, kadın eğitime ve okullara gitmeye zorlanmıştır. Bu durum Boşnak Kültürünü adeta ikiye bölmüş şehirliler ve kırsal alandakiler arasında kadın-erkek ilişkileri açısından büyük farklılıklar oluşturmuştur. Şehirlerde farklı milliyet ve farklı inançtan insanlar ile yapılan evlilikler başlamış, bu evliliklerde tohum-toprak meselesi tamamen ortadan kalkmış ne tohum ne de toprak kendini tarif edememiştir. Kırsal kesimde ise buna tepkiler verilmiş daha muhafazakar aile yapıları korunmuş ve Osmanlı dönemindeki tohum-toprak özelliği bir daha hedeflenmiştir.
Bosna iç savaşında roller değişmiş ve hayatta kalma mücadelesine dönüşmüştür. İç savaş sonrasında ise kadınlar toprak olmak istemişlerdir fakat o dönemin ekonomik koşulları durumu zorlaştırmıştır.
- Bosna’da toplumsal cinsiyet bağlamında kadın ve erkek rolleri nasıldır? Göç eden Boşnaklarda roller farklı mıdır?
Hayatta kalma mücadelesinin getirdiği sorumluluklardan dolayı erkekler, önce kendilerini, sonra vatanlarını ve vatan toprağı olan tarlalarını (kadın ve aile) koruyabilmek için çok başarılı savaşçılar olmak zorunda kalmışlardır. O zamanın gerektiği koşullardan dolayı vatanları sürekli tehdit altında olan erkek savaşçı olunca, kadınlar da bereketli topraklar olmak zorunda kalmışlardır. Kadınlar toprak olarak soyun devamını sağlamışlardır. Türkiye’ye göç eden 1. Kuşak Boşnakların tamamında, 2. Kuşak Boşnakların bir kısmında Erkek tohum olarak görüldüğü için ailede baskın, 2. Kuşağın diğer kısmıyla günümüze kadar gelen kuşakta roller değişmiştir.
- Türk kültüründe olan Toprak metaforu, Boşnak kültüründe var mı?
Boşnakların bir kısmı Osmanlı döneminden kalan kültürü devam ettirmektedir, bir kısmı ise yaşanan değişimler sonucu böyle bir kültürü devam ettirmemektedir. Yakın bir zamanda iç savaştan çıkan Bosna, büyük kayıp ve göç vermiştir. Bunları göz önünde bulundurduğumuzda bir kısım Boşnağın bu kültürü devam ettirdiğini görmekteyiz. Bir kısım Boşnağın göç ettiği ülkenin kültürel özelliklerine alıştığını görmekteyiz. Ülkenin içerisinde yaşanan değişimleri de göz önünde bulundurmak gerektiği kanaatindeyim. Ülke içerisinde yaşanan savaştan sonra oluşan ekonomik sıkıntılar, ülkedeki siyasi yapının tam olarak oturmaması da etkilidir.
* Nuray Güney, Giresun Üniversitesi Lisans Öğrencisi ([email protected])
