Hazırlayan : Hasan Kılınç  Boşnak Medya

Günümüzde Sırbistan ile Karadağ Cumhuriyeti arasında kalan Osmanlı döneminde teşekkül etmiş idari bölge 1918-1941 Yugoslavya Krallığı 1945’ten sonra Komünist Yugoslavya’sında Srbja ve Crna Gora Doğu-Batı olarak 2’ye ayrılır.

1-Doğu Sancak-Sırbistan 2-Batı Sancak-Karadağ Cumhuriyeti(2006) Yüzölçümü 8687km2 Toplam Nüfus 450.000’i aşmış Müslüman Nüfusu 365.000 civarı toplam nüfusun%81,1’i

Sancak Bölgesi Şehirleri: Doğu Sandžak Novi Pazar,Tutin,Sjenica,Priboj,Prijepolje,Nova Varoš Batı Sandžak Pljevlja(Taşlıca),Bijelo Polje(Akova),Berane,Rožaje,Plav Sancak’ı oluşturan bölge Eskiçağ’lardan beri meskun olup Roma İmparatorluğu’nun sınırları içinde kaldı.

Zaman zaman burada,Hunlar,Vizigotlar ve Bulgarlar hakim oldu 547-548’de bölgeye ilk Slav akınları başladı.Güneyden yavaş yavaş ilerleyen Slavlar,Balkanlar’ın kuzeybatı kesimine gelen Avarlar’ın baskısıyla dağıldılar. 7.yüzyıl ortalarında Slavlar Sancak bölgesinden geçerek Karadağ’ın sınır bölgelerinden Kuzey Arnavutluk’a kadar girmeyi başardılar.Bir yandan Bizans baskısı,öteyandan Sırp istilası yüzünden Sancak Bölgesi Bizans ve Sırplar arasında yer değiştirdi. Kaynaklardan Slavlar’ın bu bölgeye göçünün 7.yüzyılda başladığı ve Stevan Nemanja dönemine kadar Sırp yerleşmesi gerçekleştiği anlaşılmaktadır.

Resmi olarak 1168’de bugünkü Novi Pazar’da bulunan Sv. Petar Kilisesi’nde Sırp Kralı Stevan Nemanja tarafından Ortodoks Hristiyanlığı kabul edildi.Stevan Nemanja’nın ölümünün ardından ikinci oğlu Stefan,1217’de Sırbistan Krallığını ilan ettikten sonra oğulları Vladislav,Radoslav,1.Uraš ve Uraš’ın oğlu Dragutin’in hükümdarlıkları döneminde Sancak Bölgesi Sırp Krallığı’nın bir parçası olmayı sürdürdü. Bu dönemde bölgenin ana merkezleri Ras,Deževo,Jeleč ve Dugopolje idi. 1282’de Kral Milutin Ras şehrini terkedip merkezini Prištine yakınında olan Paun’a ve daha sonraları Üsküp’e taşıdı Osmanlılar’ın gelişine kadar (1382-1389) bölge ihmal edilmiş bir şekilde kaldı.1392’de Üsküp’ün fethinden sonra Osmanlı ordularının Sancak Bölgesine doğru ilerlemesinin yolu açılmış oldu.1396-1455 yılları arasında Sancak Bölgesinde ikili bir iktidar vardı.Bölgedeki kalelerde Osmanlı askeri gücü bulunuyordu,kalelerin dışında iktidar Sırp Feodal güçlerinin elindeydi. Sancak Bölgesinin tamamı Osmanlı idaresine Mayıs 1455’te İshak Bey’in oğlu İsa Bey döneminde girdiği tahmin edilmektedir. Ras vilayetinin merkezi eski Ras şehrinin yanında Trgovište(Eskipazar) adlı yerleşim merkezi bulunur.

Osmanlıların eline geçtiğinde Pazar veya Pazarište diye adlandırıldı. 1455-1461 yıllarında bu bölgede İsa Bey tarafından Yenice-i Pazar şehri kurulduğunda Trgovište Eski Pazar diye anılmaya başlandı. Yenipazar’ın temelleri atılırken önce yolların kesiştiği Yenipazar ovasında(Bosna,Zeta,Dubrovnik yolları) Jošanica nehrinin Raška nehrine döküldüğü,günümüzde şehrin bulunduğu yere bir askeri garnizon binası ve 56 dükkânlık bir çarşı,halen kalıntıları şehrin merkezinde görülen bir hamam ve camii inşaa edildi. Sancak Bölgesi Bosna ve Hersek’in fethinin ardından oluşturulan Bosna Sancağına katıldı.Bosna Sancağını meydana getiren bölgeler arasında eski Raška bölgesindeki Jeleč,Zvečan,Ras,Sjenica,Moravica i Nikšić’in adlarıda geçmektedir(1464).1455-1465 yılları arasında bütün Sancak Bölgesi Osmanlı idaresine girmişti. 1465’te Priboj,Prijepolje,Pljevlja bölgeleri fethedilerek bir kısmı Hersek r aldıSancağına eklendi.1584’te Yenipazar sancak haline getirilip 1580’de teşkil edilen Bosna eyaletinin içinde yer aldı.

Bu tarihten itibaren 16.ve17. yüzyıllarda Sancak Bölgesine ait Eskipazar Priboj ve Bosna sancağında, Taşlıca, Hersek sancağında kadılık merkezleri olarak görülmektedir. 1878’de Berlin Antlaşması ile Yenipazar sancağı Bosna vilâyetinden ayrılarak Kosova vilâyetine bağlandı.Bu dönemde Yenipazar sancağında 11 ilçe vardı(Yenipazar,Sjenica,Priboj,Prijepolje,Pljevlja,Bijelo Polje,Berane,Rožaje,Nova Varoš,Mitrovica i Kolašin).Böylece Sancak Bölgesi yeni kurulan Sırbistan ve Karadağ arasında tampon bölge haline geldi.

1465’te Priboj,Prijepolje,Pljevlja bölgeleri fethedilerek bir kısmı Hersek r aldıSancağına eklendi.1584’te Yenipazar sancak haline getirilip 1580’de teşkil edilen Bosna eyaletinin içinde yer aldı.Bu tarihten itibaren 16.ve17. yüzyıllarda Sancak Bölgesine ait Eskipazar Priboj ve Bosna sancağında, Taşlıca, Hersek sancağında kadılık merkezleri olarak görülmektedir. 1878’de Berlin Antlaşması ile Yenipazar sancağı Bosna vilâyetinden ayrılarak Kosova vilâyetine bağlandı.Bu dönemde Yenipazar sancağında 11 ilçe vardı(Yenipazar,Sjenica,Priboj,Prijepolje,Pljevlja,Bijelo Polje,Berane,Rožaje,Nova Varoš,Mitrovica i Kolašin).Böylece Sancak Bölgesi yeni kurulan Sırbistan ve Karadağ arasında tampon bölge haline geldi. Berlin Antlaşması’nın 25.maddesine göre Kosova vilâyetinin Yenipazar Sancağının idaresi Osmanlı Devleti’ne bırakılmıştı.Fakat yeni idare usulünün uygulanıp uygulanmadığını denetlemek ve güvenliği sağlamak amacıyla Avusturya adı geçen sancağın her tarafında asker bulundurma hakkı,askeri ve ticari yollar yapma yetkisini ele geçirmişti.Bununla birlikte Bosna-Hersek’i egemenliği altına alan Avusturya sadece Bosna sınırında yeni kurulan Pljevlja’yı işgal edebilmişti.Bundan başka Gusin ve Plav gibi yerlerinde aynı anlaşma gereği Karadağ’a terki bölgede mahalli direnişlere yol açtı.

21 Nisan 1879 tarihli Yenipazar(İstanbul) antlaşması ile Sancak uluslararası statüye sahip oldu bu durum 1912 yılına kadar devam etti. Sırp,Bulgar ve Karadağ çetelerinin Osmanlı sınırlarında olaylar çıkarması,Babıâli’nin Kosova’da yaşayan Arnavutlar’ın özerklik taleplerini kabul etmesi,1911’de Sultan Reşad’ın Rumeli seyahatı bölgeye istikrar getirmedi.

Balkan savaşı çıktığında Sırplar hiçbir direnişle karşılaşmadan Sancak ve Kosova bölgesini işgal etti.Bu işgal sırasında bölge kesin biçimde Osmanlı Devletinden ayrıldı. Sancak Sırplar ve Karadağlılar arasında bölündüğünde vilayette resmi nüfus sayımı yapılmamıştır.1 milyon kadar nüfusun bulunduğu ve bunun dörtte üçünün Müslüman nüfus olduğu tahmin edilmektedir.Yenipazar Sancağındaki nüfus Arnavut ve Boşnaklar,Pljevlja’da ise tamamen Boşnaklardan oluşuyordu.Bölgeye Müslümanlardan başka büyük çapta Sırp yerleştirildi ve Müslümanların büyük kısmı katliama maruz kalıp Türkiye’ye ve Bosna-Hersek’e göç ettirildi.1917’de Sjenica’da toplanan Sancak’ın siyasi liderleri,Sancak Bölgesinin bağımsızlığının tanınması için uluslararası kamuoyundan destek talep ettiler.

1918’de söz konusu liderlerin hepsi tutuklandı 1912-1941 yılları arasında katliamlar sona ermemekle birlikte savaş dolayısıyla daha çok arttı. Sırpların idaresindeki Yugoslav Krallığının bir parçası olan Sancak bölgesi politik kimliğini kaybetti. 1938’de Türkiye-Yugoslavya arasında imzalanan anlaşmaya göre Sancak’tan 40.000’i aşkın Müslüman Türkiye’ye göç etti 1945’den sonra kurulan Tito Yugoslavyası döneminde Sancak Bölgesi resmen Sırbistan ile Karadağ arasında paylaşıldı.Buna rağmen bölgenin tamamı günümüze kadar Sancak adıyla anılmaya devam etti. 1953’te Hırvatistan’da Josip Bros Tito ile Türkiye Cumhuriyetinin o dönemki Dışişleri Bakanı Mehmet Fuad Köprülü arasında imzalanan Yugoslavya-Türkiye Centilmen Antlaşması,Sancak’tan Türkiye’ye Müslümanların göçlerini hızlandırdı.Bölgedeki Sırplaştırma hareketi özellikle Aleksandar Ranković döneminde gerçekleşti.

Sancak Sırplar ve Karadağlılar arasında bölündüğünde vilayette resmi nüfus sayımı yapılmamıştır.1Milyon kadar nüfusun bulunduğu ve bunun dörtte üçünün Müslüman nüfus olduğu tahmin edilmektedir.Yenipazar Sancağındaki nüfus Arnavut ve Boşnaklar,Pljevlja’da ise tamamen Boşnaklardan oluşuyordu.Bölgeye Müslümanlardan başka büyük çapta Sırp yerleştirildi ve Müslümanların büyük kısmı katliama maruz kalıp Türkiye’ye ve Bosna-Hersek’e göç ettirildi.1917’de Sjenica’da toplanan Sancak’ın siyasi liderleri,Sancak Bölgesinin bağımsızlığının tanınması için uluslararası kamuoyundan destek talep ettiler 1918’de söz konusu liderlerin hepsi tutuklandı 1912-1941 yılları arasında katliamlar sona ermemekle birlikte savaş dolayısıyla daha çok arttı. Sırpların idaresindeki Yugoslav Krallığının bir parçası olan Sancak bölgesi politik kimliğini kaybetti. 1938’de Türkiye-Yugoslavya arasında imzalanan anlaşmaya göre Sancak’tan 40.000’i aşkın Müslüman Türkiye’ye göç etti.

1945’den sonra kurulan Tito Yugoslavyası döneminde Sancak Bölgesi resmen Sırbistan ile Karadağ arasında paylaşıldı.Buna rağmen bölgenin tamamı günümüze kadar Sancak adıyla anılmaya devam etti. 1953’te Hırvatistan’da  Tito ile Türkiye Cumhuriyetinin o dönemki Dışişleri Bakanı Mehmet Fuad Köprülü arasında imzalanan Yugoslavya-Türkiye Centilmen Antlaşması,Sancak’tan Türkiye’ye Müslümanların göçlerini hızlandırdı.Bölgedeki Sırplaştırma hareketi özellikle Aleksandar Ranković döneminde gerçekleşti 1980’li yılların sonundan itibaren şahıslara,mülklere ve kültürel mirasa yönelik fiziki saldırılar daha da şiddetlendi. 1991’de Slovenya,Hırvatistan,Bosna-Hersek ve Makedonya Yugoslavya’dan ayrıldığında Sancak Bölgesi Sırbistan ve Karadağ’dan oluşan Savezna Republika Jugoslavije adındaki yeni federasyon içinde kaldı.

Sancak Müslümanları Milli Meclisi tarafından 25-27 Ekim 1991 tarihinde düzenlenen referandumda seçmenlerin %98,9u söz konusu federasyon içerisinde Sancak Bölgesinin özerkliği için evet oyu kullandı.Ancak referandum Belgrad rejimi tarafından kabul edilmedi.Bölgede Bosna-Hersek be Kosova savaşları döneminde(1992-2000) büyük sıkıntılar yaşandı 22 Nisan 2001 tarihinde Karadağ’daki seçimleri kazanan devlet başkanı Milo Đukanović,Yugoslavya’dan bağımsızlık için referanduma gideceğini ilan etti. 21 Mayıs 2006’da Karadağ’daki referandumdan bağımsızlık oyları çıkınca Karadağ Cumhuriyeti 3 Haziran 2006 tarihinde bağımsızlığını ilan edip resmen Sırbistan Cumhuriyeti’nden ayrıldı;böylece Sancak Bölgesi de resmen iki kısma ayrılmış oldu.