Dubrovnik (Ragusa) arşivlerinde, 10 Haziran 1434’te Basel’deki Katolik Kilisesi toplantısından Dominik Rahibi İvan Stojković’in Latince bir kaydı var:
■ U dubrovačkom arhivu stoji latinski zapis dominikanca Ivana Stojkovića, sa sabora katoličke crkve u Baselu 10.06.1434.god. koji glasi:
“..Üç yüz yıldan fazla bir süredir Aryanların sapkın inancı yüzünden lekelenen Bosna Krallığı’nın küçültülmesi için bir fırsat sunuluyor. (“..Offertur facilis ocasio reductionis regni Bosne quod iam a trecentis annis et ultra infectum heresi arianorum”)
■ “Nudi se laka prilika da se umanji bosansko kraljevstvo, koje je više od tri stotine godina bilo okaljano krivovjerjem Arıjanaca (“..Offertur facilis ocasio reductionis regni Bosne quod iam a trecentis annis et ultra infectum heresi arianorum”)
Paylaşımdaki resmin etrafında Latince şöyle yazıyor: (Katolik ve Ortodokslara göre) “Dördüncü yüzyılın Arius kafiri”;
Bu belge, Bosna’nın hiçbir zaman tümü ile düalist ve Bogumil olmadığını, ancak Dobri Boşnyaninlerin (Dobri ljudi/İyi-dürüst insanlar) inancının kökenlerinin Roma vilayeti olan Illyricum’daki 4. yüzyılın başlarında Aziz Arius zamanına kadar uzandığını doğrulamaktadır.
■ Ovaj zapis potvrdjuje ono što na ovoj stranici uporno pokušavamo približiti našim pratiocima, a to je da Bosna nikada nije bila dualistička i Bogumilska, nego da porijeklo vjere Dobrih Bošnjana sežu daleko u prošlost, od vremena apostola Arija u Iliriku u ranom 4. stoljeću.
4. Asırdan 1463 yılı ve sonrasına kadar Rahip Arius’un (256-336) Aryan meshebi inancında olan Boşnaklar nasıl oluyor da 7. asırdan sonra Bosna’nın etrafındaki bölgelere kuzeydeki meçhul dağlık, ormanlık topraklardan gelip, 9. asırdan sonra Katolik olan Hırvat ve Raşka Jupanı Arbanas Stefan Nemanyiç’in Papa’nın onu kral ilan etmemesi yüzünden Katolik inacını terkedip, Bizansa yönelmesi sonucu Ortodoksluğa geçmesi ve 1226’da (13. asır) Nemanyiç ailesinden papaz Sava Nemanyiç’in kurduğu Ortodoks Kilisesi ile Ortodoks olan Servler’den (Sırplar) oluyorlarmış ?
Ortaçağ’da olmazsa olmaz bir kural vardı: “Devletin ne ise dinin de odur“. Yani hükümdar ve mahiyeti hangi inançtan ise ahali de o inançtan olur.
Bosnalılar 4. asırdan beri Aryan ve 10. asırdan sonra da kısmen Bogumil olduklarına göre hükümdarlar da Aryan ve Bogumil inancında idiler.
Ta ki 1446 yılına kadar. 1946 yılında Papalık ve Avrupa Katolik Krallıkları (Macar Krallığı gibi) ve diğer devletlerin baskı ve tehditleri sonucu Bosna Kralı Tomaş, hükümdarlığını ve krallığını korumak için Katolik oldu. Ancak halkı bunu kabul etmedi ve Bosna Krallığı’nın sonu gelmeye başladı. Halk ile Kral çatışınca, Kral Tomaş da ölüp aynı politikaları oğlu Kral Tomaşeviç sürdürünce, hükümdar ile halk inançta ayrıldı ve devlet yıkıldı. Nitekim başkent Bobovac, Katolik olmayı içine sindiremeyen kral vekili Bogumil Radak’ın şehrin kapılarını Fatih Sultan Mehmet’e açması sonucu
Boşnyaninler, yüzyıllarca kendilerini şeytani, sapkın inançtan olduklarını söyleyip, devamlı onlara saldıran, katliamlar yapan Katolik ve Ortodoks inancına sırtını çevirip, yüzlerini Müslüman Osmanlı Türk devletine çevirdiler ve Müslüman olmaya başladılar.
Ortaçağ’daki kural Yeniçağa’a taşınmış ve yeni devletin (Osmanlı Türk İmparatorluğu’nun) dini olsun İslâm Dini’ne geçen Boşnaklar, bugüne kadar da özellikle 1878’den sonraki din değiştirmeye zorlama, topraklarından göçürülmeye, katliam ve soykırımlara rağmen inançlarını korudular.
Nusret SANCAKLI
