BOSNA’NIN 11. ASRA KADAR OLAN TARİHİNE KISA BİR BAKIŞ.
Bosna’da tarihi bilinen en eski halk İlirlerdir. Günümüzdeki Bosna Hersek topraklarının genelinde sosyal yaşamın Neolitik dönemden (M.Ö. 10.000-6.000) itibaren var olduğu biliniyor. Tunç çağında (M.Ö. 3 000-1.000) Neolitik nüfusu İliryalılar değiştirdiler. Bir teoriye göre Doğu ve Güneydoğu Anadolu’dan batıya göçleri sonrası ilk önce bugünkü Kuzey Yunanistan’a gelip 200 yıl sonra da Batı Balkanların tamamına yayılan İlirliler, Hint-Avrupa dilini konuşan bir halk olup, çok sayıdaki kabilesi Bosna’nın farklı yerlerine yerleşmiştir.
Onlar Bosna’nın farklı kalıcı kültürel, etnik ve siyasi yapılarına katkı sağlamışlardır. İlir kabileleri birliğinin kurduğu devlete İlirya denmiştir. İliryalıların en önemli merkezlerinden birisi Saraybosna’ya yakın olan Glasinats’ta bulunmaktadır. İliryalı büyük kabilelerden Dalmatlar (Dalmaçya kelimesi oradan gelir) Bosna’nın güneyi ve güneybatısında, Dezitiyatlar (Deasitiatlar) Bosna’nın ortasında ve Autariyatlar da Bosna’nın doğusunda yerleşik idiler.
İliryalılar ilk önce tarım ve hayvancılıkla uğraşmıştır, sonra siyasi organizasyonları kurup bu siyasi organizasyonlardan İlirya Krallığını kurmuşlardır. İlirya Krallığı’nın kuruluşunun sebepleri Bosna’nın zengin maden ve doğal kaynaklarına sahip olması ve bu nedenle komşu ülkeler ile ticaret yaparak zenginleşmiş olmalıdır.
İlir kabileleri bugünkü Arnavutluk ve Eski Yugoslavya topraklarına tamamen yerleşmiş olup Hint-Avrupai bir halktır. Konuştukları dil bugünkü Arnavutçaya yakındır ancak tam çözülmüş değildir.
Romalılar, M.Ö. 2. asırda İlirya’yı işgal etmeye başlamış ama tam anlamı ile hakimiyet kuramamışlardı. Sık, sık isyan eden İlirliler zamanla sindirilmiş en son olarak Bosna’da yaşayan İlirlerin isyanı M.S. 9 yılında bastırılmıştır. Bu tarihten sonra Romalılar kesin hâkimiyet kurmuşlar ve Roma İmparatorluğunun çeşitli bölgelerinden Bosna’ya yerleştirdikleri Romalılar ile karışmalarını sağlamak istemişlerse de şehirler dışında özellikle dağlık kesimlerde yaşayanlar Latince’yi kabul etme dışında direnmişlerdir. Bosna’nın bir kısmı Roma’nın Dalmaçya Eyaletine diğer kısmı bugünkü kuzey doğu Hırvatistan ve Güney Macaristanla beraber Panona Eyaletine dâhil olur.
O dönemlerde Bosna’da halk, Hıristiyanlıkla da tanışmaya başlanmış, Lâtince yaygınlaşmıştı. Hıristiyanlığın Bosna’da gelişmesi 3. asırda Gotların gelmeleriyle durur. Gotlar 3.asırda gelmeye başlarlar ve 4. asırda Roma ordusunu yenerler. 6. asırda Bizans İmparatoru Justiniyan, onları, Balkanlardan kovar ve Bosna o dönemde Bizans’ın himayesine geçer.
4. asırda Gotların gelişinden önce Balkanlara Hunlar ve Alanlar (İranî kavim) gelirler.
6. asırda Balkanlara Avarlar önderliğinde Slavlar gelmeye başlalar. Avarlar, Balkanların değişik yerlerinde yerleşirler. Batı Bosna’da, Hersek bölgesinde ve Karadağ’da Jupan dedikleri idari ve yerleşim birimlerini kurarlar. 7. asrın ilk yıllarında Avarları Balkanlardan Bizans, Bulgar ve Hırvat orduları kovarlar ama Avarların bir kısmının özelikle Bosna’nın Kuzey ve Kuzeybatı taraflarında kalmaya devam ettikleri biliniyor. Bunun delili olarak bazı yerleşim yerlerindeki isimleri ve ünvanları gösterilir.
Slavlar, Avarlara ‘Obr’lar derlerdi ve Avarların bir yerleşim yeri Obrovac’tır. Ban, Hırvatistan ve Bosna yöneticilerinin kullandığı ünvandır. Bu kelimelerin, Avarların bir bakiyesi olduğu söylenebilir. Ama Slavlar, sayı bakımından çok daha kalabalık oldukları için zamanla Balkanlarda egemen olmuşlardır. Balkanlara gelen Slav boyları arasında Hırvatlar ve daha sonra Sırp ismini alacak kabikeler vardır. Hırvatları o dönemdeki Bizans İmparatoru, Avarlara karşı savaşsınlar diye çağırmıştır. Sırplar, Hırvatlarla beraber gelirler. Hırvatların ve Sırpların Balkanlara gelmeden önce yani Karadeniz’in Kuzey bölgelerinde yaşadıkları dönemde pek çok değişik halklarla bir arada yaşadıkları kaydedilir. Özelikle İrani bir kavim olan Sarmatlarla bir arada yaşadıklarını ve yakın ilişkileri oldukları bilinmektedir.
Sırpların ve Hırvatların Balkanlara geldiklerinde, Balkanlarda onlardan daha önce gelen bazı Slav boyları, İlir, Kelt, Romalılar, (Romanın değişik eyaletlerinden gelen topluluklar), Gotlar, Alanlar, Hunlar ve Avarlar vardı.
Bosna’nın tarihi 7. asırdan 11. asra kadar çok karmaşıktır. Savaşlarla doludur. En eski hâkimiyet Bizans İmparatorluğuna aittir. Ama Bizans, buradaki halkları kendilerini bir ‘’efendi’ olarak tanımaya zorlamıştır. Bizans, Dalmaçya’daki şehirlerle ve adalarla ilişkisini sürdürmüştür. Oradaki şehirler 9. asra kadar theme (askeri üs) olarak kullanılmıştır. Diğer taraftan Bizans’ın gücü azalmaya başlamıştır, zira oradaki kiliseler Roma’ya hukukî olarak bağlı idiler.
9. asrın başında Kuzey ve Kuzeybatı Bosna’yı Frank Kralı Büyük Karlo’nun ordusu fetheder (796 savaş sonradı ve 822 savaşı) ve orada 870’li yıllara kadar kalırlar. O dönemde (822) Bosna’da ve Hırvatistan’da, Batı Avrupa’daki feodal sisteme benzer bir feodal sistem gelişir (Malcom 1995:8-16) ve ilk Bosna Beyleri yerel asil aileler içinden seçilerek Bosna’yı idare etmeye başlarlar.
Dr. Amra Dedeiç Kırbaç’tan kısmen alıntı.
