Aşağıdaki harita; 1871-1908 yılları arasındaki, Avrupa’da haberleşme ve postahaneler ile ilgili resmi bir belge olup, o dönemdeki Sancak’ın Dünya’daki statüsünü göstermektedir.
Haritada görüleceği gibi Sancak Bosna’dan ayrı bir bölge olarak çizilmiş ve Sırbistan ile Karadağ sınırları dışında, nev-i şahsına münhasır (bir başka örneği olmayan), Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya-Macaristan İmpattorluğu arasında özel bir statüye bağlı (özerk) bir bölge olarak gösterilmiştir.
(Harita ile ilgili İngilizce yazının çevirisi aşağıdadır)
Günümüzde, Sancak (Sandžak) diye adlandırılan topraklar, Osmanlı Devleti yönetim sistemi içindeki Bosna Eyaletine bağlı, 7 Sancak idare biriminden biri olan, Yenipazar Sancağıdır.
Bilindiği gibi Osmanlı İmparatorluk yönetim sisteminde, imparatorluğun yükselme devrinde, 40 eyalet ve bunlara bağlı 350 Sancak mevcut idi. Daha sonra bu sayılar; 25 eyalet ve bunlara bağlı 290 sancak olarak değişmiştir. Bugün, bütün bu sancaklardan sadece bir tanesi “Sancak” adı ile hala adlandırılmaktadır. Bu da 1377 yılından 1878 yılına kadar 505 yıl boyunca, Bosna toprakları içinde olan ve 1878 Berlin Kongresinde kendisine özerklik verilerek Bosna topraklarından ayrılan Yenipazar Sancağıdır.
Ancak, 1878, Berlin Kongresi kararları ile Bosna Hersek’i, Osmanlı topraklarından ayıran Avrupa Devletleri, Sancak’a tanınan özerkliğin hayata geçirilmesine engellemişler ve 1912 yılının Kasım ayında, 1. Balkan savaşında, Sırbistan ve Karadağ Krallık askeri birliklerinin Sancak’ı işgal etmelerine göz yummuşlardır. Boşnakların dahil edilmediği, 1913 yılında yapılan İstanbul Antlaşması ile de işgal sözde resmileştirilmiştir.
1. Dünya Savaşından sonra kurulan SHS (Sırp-Hırvat-Sloven) Krallığı döneminde hem Bosna hem de Sancak, krallığın topraklarına dahil edilmiş ve Boşnak halkı yok sayılmıştır. Bu duruma itiraz eden Sancak Boşnakları, 1917 yılında Sjenica’da bir konferans düzenleyip, Sancak’a özerklik verilmesini talep etmişlerdir. SHS Krallığı’nın buna tepkisi çok sert olmuş ve toplantıya katılan bütün Boşnak ileri gelenleri hapse atılmıştır. 1921 yılında Kral Aleksandar tarafından çıkarılan af ile serbest kalan Boşnak ileri gelenleri, daha sonra birer birer yok edilmişlerdir.
1929 Yılında SHS Krallığı, Yugoslsvya Krallığına dönüştürüldükten sonra, 2. Dünya savaşında, Partizanların 1. AVNOJ toplantısında, yeni kurulacak olan Federal Yugoslavya Devleti’nde, Sancak’ın da diğer federal devletler gibi bir federal devlet olmasi için kararı alınmıştır. Ancak sonraki gelişmelere baktığımızda, Partizanlar arasına sızmış olan gerek Sırp gerekse Hırvat milliyetçileri özellikle ZAVNOS toplantısında bu kararı erteletmişler ve sonrasında tamamen iptal edilmiştir. Bunun sonucunda, Sancak, bugün olduğu gibi yine Sırbistan ve Karadağ federal devletleri arasında bölünmüştür.
1852 yılından 2. Dünya Savaşı sonuna kadar Sancak Boşnakları üzerinde, sistematik bir şekilde katliam, sürgün ve zorla din değiştirmeler yapılmış, nüfusu oranları Osmanlı döneminde ortalama olarak %80’lerde iken bugün, 150 yıldır ard arda yapılmış olan bütün Sırp ve Karadağlıların zulumlerine, sürgünlere rağmen, Sancak Boşnakları Kuzey Sancak’ta nüfusun %58, Güney Sancak’ta ise nüfusun %38’ini hala korumaktadırlar.
Çeviri: “Sancak’ta ilk Osmanlı Devleti postahanesi, 1871 yılında Yenipazar ve Senitsa şehrlerinde açıldı. Bu iki postahane ile Taşlıca, Priyepol ve Priboy’da açılan diğer postahaneler, 1879 yılından 1908 yılına kadar olan Avusturaya-Macaristan işgali döneminde de Avustarya-Macaristan postahaneleri ile birlikte Avrupa’ya gönderilen her türlü posta hizmetleri vermişlerdir. 1. Balkan savaşında, Sancak bölgesinin Sırbistan ve Karadağ askerleri tarafından işgal edilince bütün Osmanlı postahaneleri 1912 yılının Kasım ayında kapatılmıştır.”
Kaynak: Boşnak Dünyası
