“Siyaset Felsefesi” dersleri vermiş olan öğretim görevlisi, Tuzla Üniversitesi emekli profesör Enver Haliloviç, Yosip Broz Tito’nun “Sancak Ulusal Anti-Faşist Konseyi’ni (ZAVNOS)” ve dolayısıyla Sancak’ın Kosova gibi özerk bölge statüsünü feshettiği görüşünü kararlı bir şekilde dile getirmişti.

 

“ZAVNOS kendini feshetti ve böylece Sancaklıları siyasi ve hatta çok sayıda sivil haktan mahrum etti. Bütün bunlar doğrudur, süreç bittiğinde ve baştan sona tüm akışında gözlemlendiğinde, neyin söz konusu olduğunu görebilirsiniz.Ne Sancaklı Boşnak (Müftü) Şeçeragiç ne de Sancaklı Sırp Profesör Vukosavlyeviç ZAVNOS’u ortadan kaldırmadı, Tito tarafından kaldırıldı.

 

O zamanlar, yani Tito hayattayken, o karar vermeden ne yapılabilirdi ki ?

 

Haliloviç, geçen sene Boşnak Ulusal Konseyi’nde “ZAVNOS Bildirileri – Sancak Özerkliğinin Tarihsel Koşulları” sunumunda yaptığı konuşmada; “diğer her şey pratikte bir maskaralıktı, sürecin uygulanması, ne pahasına olursa olsun gereken idari bir prosedür idi.”

Prof. Halilagiç’in yapmış olduğu çalışmalarından bahsederken, Sancak’ın fiilen kaldırılması anlamına gelen ZAVNOS’un kaldırılmasının nedeninin, doğrudan Tito ve siyasi bir doktrin olarak Titoizm olmadığını, ancak Tito’nun yaşamının sonuna kadar Boşnakların kendi adlarına dahi sahip olmadığını özellikle vurguladı.

 

Profesör Haliloviç, Bosna, Sırbistan ve Hırvatistan’daki tüm halkların; Boşnaklar, Sırplar, Hırvatlar arasında karşılıklılık ilkesine göre siyasi eşitlik ve yasal eşitlik olmadan hiçbirinde bireysel olarak herhangi bir ulusal sorunun kaliteli bir şekilde çözülmesinin mümkün olmadığına inanmaktadır. Sadece iyi komşuluk, ilişkilerin ve dostlukların temeli olamaz.

Hırvatistan’daki tüm Sırpların, Bosna ve Sırbistan’daki Sırp ve Hırvatların, Sırbistan ve Hırvatistan’daki Boşnakların, demokratik ve medeni ilkeler üzerinde tüm bu ülkelerin kurucu halkları haline geldiği ve hepsinin tarihsel ve siyasi nedenlerle bunu yapma hakkına sahip olduğu kabul edilmelidir.

Bosna halkı, Sırbistan’da ve Sancak’ta yaşayan Boşnaklar veya Hırvatistan’da yaşayan Sırp halkının daha azına ya da önemsiz haklara sahip olurken, Bosna’daki komşu ülke halklarının tek bir etnik ve ulusal hakka sahip çıkması tarihsel ve siyasi olarak adaletsiz idi.”,

 

Profesör Halilović sunduğu ve ZAVNOS Bildiriler Kitabı’nda yayınlanan çalışmasında (Sancak’ın özerkliğinin tarihsel koşulları) bu konuyu ele almıştı.Tarihsel olaylara, anlam ve değerleri, bir olaydan önce gelenler ve bir olaydan ortaya çıkan nihai sonuç açısından bakılması gerektiğini açıkladı.

Prof. Haliloviç’in göre Bosna Hersek, Osmanlı Türk İmparatorluğu döneminin sonuna kadar, kimisi tarih boyunca orada yaşamış, kimisi oraya gelip Bosna’dan gitmeyen, kimisi de Osmanlı Türk döneminden sonra Bosna Hersek’e gelen halklar topluluğu olarak ilan edildi.

Boşnak ulusal sorunu bir bütün olarak “Bosna Hersek” sorunu ve de “Sancak” sorunu çözülene kadar çözülmez.”

 

Kaynak: SNews