Sultanyeri kazasının sultanı Mestanlı… Bulgaristan’ın güneyinde, Doğu Rodoplarda salına salına akan Söğütlü nehrinin kenarında kurulu olan Mestanlı, Kırcaali’ye 14 kilometre mesafededir. Koşukavak (Krumovgrad), Şeyhcuma (Cebel), Kızılağaç (Kirkovo) ile sınırları bulunmaktadır. Hem 1932’de yapılan demiryolu hem de 2000’li yılların başında trafiğe açılan Gümülcine-Filibe’yi (Plovdiv) birbirine bağlayan Makaz (makaza) yolu üzerinde bulunması Batı Trakya’nın bir parçası olan şehri, stratejik açıdan önemli hale getirmiştir.

 

1934’den beri resmi adı Momçilgrad olarak değiştirilmiş olsa da şehrin kurucuları, Osmanlı Devleti’nin bölgeyi fethiyle birlikte buraya yerleştirdiği Türklerdir. Bulgarların bölgeye yerleşimi ancak Balkan Savaşı’ndan sonra günümüzde Yunanistan sınırları içinde kalan Batı Trakya’dan kovulan Bulgarların buraya yerleştirilmesiyle olmuştur. Edirne Vilayet Matbaası Müdürü Şevket Dağdeviren’in yazdığı 1892 tarihli salnameye göre Mestanlı’yıda içine alan Gümülcine sancağına bağlı Sultanyeri kazası, 7242 evin olduğu 36084 insanın yaşadığı 4 nahiye ve 123 köyden oluşmaktadır.

 

Burada yeri gelmişken Sultanyeri kazasına da kısaca değinelim… Doğu Rodoplarda bulunan Sultanyeri kazası, değişik dönemlerde farklı bölgeleri tanımlamak için kullanılmıştır. 1643’te Mestanlı’nın güney ve güneydoğusunda kalan bölgeye karşılık gelen Sultanyeri, bir dönem başlıca yerleşim yeri Darıdere yani Zlatograd olan Arda nehri boyunca yükselen dağlık bölgeyi ifade etmek için kullanılmıştır. 1895’ten sonra Sultan yeri, Kırcaali merkezinin batısı dışında kalan tüm bölgedir.

 

Mestanlı’nın adı ile ilgili birkaç efsane bulunmaktadır. Birinci efsaneye göre Söğütlü nehri vadisinde taştan örülmüş bir kalede oturan bey, bir gün geyik avına çıkar. Gezerken, çok güzel bir kıza rastlar ve onu alıp kalesine getirir. Rivayet bu ya, kızı görenler güzelliğine hayran kalırlar ve onun Allah tarafından buraları korumak için gönderildiğine inanırlar ve ardında da buralarda bir kasaba kurulacak ve adı da Mestaniye veya Mestanlı olacak derler. İkinci efsane göre, güzel kızın anası da onunla gelmiştir. Mestan adında biri de ona dükkan açmıştır. Mestanlı’nın adı da işte bu kişiden gelmektedir, denilmektedir.

 

Mestanlı heyecan ve coşku, Mestanlı direniş, ateş ve ruh demektir. 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi’nde en kanlı çarpışmaların ve direnişin olduğu yerdir. 1913’te kurulan Batı Trakya Cumhuriyeti’nin Koşukavak’tan sonra temellerinin atıldığı ikinci merkezdir. 1984’te yaşanan Soya Dönüş adlı Bulgarlaştırma sürecinde ilk direnişin ve çok sayıda şehidin verildiği şehirdir. 1920-24 arasında Sofya’nın da izniyle Türk Kurtuluş Savaşı’na destek veren Yüzbaşı Fuat Balkan yönetimindeki çetelere merkez olan yapan coğrafyadır.

 

Yaklaşık sekiz bin kişinin yaşadığı Mestanlı, sanat ve kültür spor demektir. Mestanlı Naim Süleymanoğlu, Halil Mutlu, Hasan Semerci, Daniela Gergelçeva, Petar Stoyçev, Mestanlı Kamber Kamber demektir.

 

Her yıl temmuz ayının sonunda düzenlenen “Mestanlı Daima Kalbimde” Dünya Mestanlılar Buluşması ile dünyanın dört bir yanından onbinlerce Mestanlıyı ağırlayan Mestanlı, normal zamanlarda da insanları bir araya getirmektedir. Geleneksel hale gelen ve Hıdrellez gününden önceki gece yapılan etkinlikle binlerce insan Dambalı Tepesi’ne çıkarak burada akan suda şifa aramaktadır. Elmalı Baba, yılın her günü ziyaretçilerine kapılarını açmaktadır. Trak merkezlerinden biri olan Tatul ise ziyaretçileri binlerce yıl öncesine ve kurban törenlerine götürmektedir.

 

Kısaca Mestanlı sizleri beklemektedir…