Boşnakları Soykırımdan Kurtaran Battalgazi
Rüzgar kanatlı görkemli atı Aşkar Devzade’ye atlayıp, eline de 10 metrelik boyuna uygun ebattaki dövme çelik kılıcını aldı mı; Çin’den Maçin’e kadar bütün acundaki Bizans kafirini tepeleyen, dönüşte de Kaf Dağı’na uğrayıp orada atına ölümsüzlük suyundan içiren Battal Gazi, tarihî gerçeklerimizle hayallerimizin ince bir masal sosuyla efsunlandığı kahramanlarımızdan biri. Bu renklilik Yeşilçam’a, Cüneyt’in bir vuruşta 10 Bizanslıyı öldürmesi gibi “yavan” bir boyutuyla yansımış olsa da Anadolu’nun ücra ve loş kuytularında Battal Gazi’ye dair anlatılan, yazıya geçirilmeyi bekleyen daha nice efsane-hikaye vardır.
Efsaneler ve yazılamayanlar bir yana, geçtiğimiz aylarda Star gazetesi yazarı Cumali Ünaldı’nın köşesinde yazdığı bir olay ziyadesiyle dikkat çekiciydi. Ünaldı, bugünkü Boşnakların atası sayılan Pavlikianları Bizans’ın korkunç soykırımından Malatya Beyliği’nin kurtardığını anlatıp, bu konuda Malatya İnönü Üniversitesi’ni gerekli çalışmaları yapmaya davet ediyordu. Dahası, Ünaldı’nın anlattığı tarihî kesit, Malatya’nın yetiştirdiği en masalsı kahraman Battal Gazi’nin yaşadığı dönemle örtüşüyordu. Kendisi de bir Malatyalı olan Ünaldı’nın yeni bir Battal Gazi efsanesi üretip üretmediği tereddüdü zihnimizin bir köşesinde, “iddiayı” araştırınca, Ünaldı’nın belki de en gerçek Battal Gazi menkıbesini köşesine taşıdığını fark ettik.
Tam da Battal Gazi’nin yaşadığı yıllarda Malatya Beyliği’yle Boşnakların ilginç rastlaşmasını anlatan yarım düzine kadar ciddi kaynağa ulaştık. Tarihi veriyi daha da ilginç kılan, Battal Gazi’nin Boşnaklarla birlikte Bizans’a karşı yıllarca savaşmış olması. Bu hesaba göre büyük ceddimiz Malatya Beyi Horasanlı Hüseyin Gazi’nin oğlu, sadece Bizans zindanlarına düşen kılıçdaşı alperenleri değil, o zamanın heterodoks Hıristiyan’ı, bugünün Müslüman’ı Boşnakları da yok olmaktan kurtarmış.
Tarihin ve tarih kitaplarının dağdağası ve tozları arasında kalan, hiç masal ve efsane katılmamış “gerçeğe” göre hadisenin kısa özeti şu: Zamanın süper gücü Bizans, sırf Ortodoks Hıristiyanlığa inanmadıkları gerekçesiyle Boşnakların atası Pavlikianları yok etmeye karar veriyor. O kadar çok Pavlikian kırılıyor ki, Bizans askerleri artık kan görmemek için onları suda boğarak yok etmeye başlıyor. Kadınları cariye, bütün malları da hazine geliri olarak alınıyor. Tamamen yok olmak üzereyken Pavlikianlar zamanın hemen bütün devletlerine haber gönderip, durumu anlatarak kalan son 50 bin Pavlikian-Boşnak’ı ülkelerine kabul etmelerini istiyor. Bizans’tan çekinen devletlerin hiçbiri bu yardım çağrısına olumlu cevap vermezken, Malatya Emirliği, “Gelin, kapımız açık” diyor. Güler yüzle karşılanıp 80 yıl Malatya’da kalıyorlar, bu süre içinde Malatya ordusuyla birlikte Bizans’a karşı savaşıyorlar. Hatta Pavlikianların Malatya’ya yerleşmesinde emeği geçen Battal Gazi, onlardan oluşturduğu askerî birliklerle Ankara, Kütahya, Antalya, Isparta gibi kent ve yörelere akınlar düzenleyip kaleler alıyor. Malatya’da güçlenen ve çoğalan topluluk, Bizans’ın topraklarından çekilmesi üzerine yurtlarına geri dönüyor. Döndükten bir süre sonra Bogomil adını alıyorlar. Bu sürede Malatya kültürü ile Boşnak kültürü birbirinden derin etkiler alıyor.
Değişik kaynaklarda Pavlikianların kökeni, Battal Gazi’nin ölüm yılı gibi konularda bazı çelişkiler de mevcut. Ancak bu durum, hadisenin esasına halel getirmekten oldukça uzak. Ostrogorsky, Pavlikianların kökenini ‘Anadolu’nun doğu kısımları’ olarak gösteriyor. Bazı kaynaklara göreyse Güney Yunanistan’dan çıktılar. Ancak sonuç ne olursa olsun Boşnakların yolu bir asra yakın süre Malatya’ya düşüyor.
Fatih Sultan Mehmet, Bosna’yı aldığında Hıristiyan Bogomillere oldukça iyi davranıp onlara devlette ve orduda görevler veriyor. Bu süreçte Bogomiller neredeyse hep birlikte Müslümanlığa geçiyor. Bogomil-Boşnaklar hem Balkanlar’daki savaşlarda ve hem de sarayda büyük hizmetler yapıyor. Hersekzade Ahmed Paşa, Damat İbrahim Paşa, Sokullu Mehmed Paşa, Lala Mustafa Paşa, Malkoç Ali Paşa, Hüsrev Paşa sadakatle Osmanlı’ya hizmet eden Pavlikian-Bogomil-Boşnak’tan sadece birkaçı.
Battal Gazi’nin doğum ve ölüm tarihine ilişkin değişik kaynaklarda oldukça farklı rakamlar veriliyor. Fakat burada bahsedilmeye gerek olmayan çok ve farklı kaynakların orta noktasını aldığımızda, ünlü Türk kahramanının, Pavlikianlar Malatya’ya geldiği sırada genç bir delikanlı olduğu ortaya çıkıyor. Bu da hem büyük bir savaşçı hem de Malatya Beyi Hüseyin Gazi’nin oğlu olarak onun, Pavlikianların soykırımda tamamen tükenmelerinin önüne geçilmesinde rol oynadığı gibi mantıklı bir çıkarım yapmamızı gerektiriyor. Mustafa Karatürk, İki Cihan Haznedarı Seyyid Vel Baba Sultan ve Türbesi adlı eserinde, çeşitli tarihî olaylara dayanarak Battal Gazi’nin doğumunun 812-17 yıllarına rastlaması gerektiğini belirtiyor. Battalnâme dikkatli incelendiğinde Battal Gazi’nin hayatı ve savaşlarıyla Boşnakların Malatya sürecinin iç içe geçtiği görülüyor.
Malatya’da Boşnak/Pavlikian kongresi düzenlensin
Konuyu Türk kamuoyunun önüne ilk kez Star gazetesindeki köşesinde getiren Cumali Ünaldı: “Ben bu yazıyı yazdıktan sonra Bosna-Hersek kültür bakanı benim bir arkadaşımla irtibat kurmuş. Konuyu ayrıntılı araştıracaklarını söylemiş. Malatya İnönü Üniversitesi’nin yöneticileri siyaset yapacağına bilimle uğraşsın ve bu konuyu daha da açığa kavuştursun. Bosna’dan bir şehirle Malatya kardeş şehir yapılır, Malatya’ya sembolik Pavlikian hicreti yeniden canlandırılır, bir panel düzenlenir. Yani kısaca bu tarihî gerçeklik bugünün Malatya’sı için ekonomik, bilimsel ve sosyal bir getiri haline dönüştürülebilir.”
AHMET DİNÇ
Kaynak: http://malatyaninfethi.wordpress.com
