BOŞNAKÇA VE TÜRKİYE’DEKİ BOŞNAKLARIN DİLİ
Boşnakça ve Türkiye’deki Boşnakların dili Boşnak dili, Güney Slâv dilidir. Bu dil, Bosna Hersek’te ve Sancak’ta yaşayan ve diasporada Boşnaklar tarafından konuşulur. Boşnak dili için hem Lâtin hem de Kiril alfabesi kullanılır. Boşnak dili beş diyalektten oluşur: 1. Doğu Bosna diyalekti, 2. Batı Bosna diyalekti, 3. Doğu Hersek diyalekti, 4. Batı Hersek diyalekti, 5. Sancak diyalekti.
Boşnak dilinin Osmanlı iktidarından önceki dönemlerine ait eserler vardır. Bunlar ‘stecak’ denir. (Bogomil dönemindeki mezar taşlarına, ortaçağdaki kralların fermanları ve yazışmalarına ait eserler). O döneme ait metinlerde dilin en önemli özelliği daha çok kilise Slavcasına yakın olmasıdır. Bu dönemde Kiril alfabesi kullanılıyordu ama Boşnakçanın kendine özgün bir alfabesi de vardı: ‘Bosancica’. Lâtin alfabesi, Avusturya-Macaristan zamanında kullanılmaya başlar.
Boşnakça yazılan eserlerde Boşnakçanın dil özellikleri en çok 14. ve 15. asırdaki mezar taşlarında, adapte edilmiş Arap alfabesiyle yazılan ‘alhamiyado’ edebiyatında ve ortaçağdaki resmî yazışmalarda görülür. Boşnak dili, Yugoslavya’da resmî bir dil değildi,tanınmıyordu. Onun yerine Bosna-Hersek’te Sırp-Hırvat dili resmî dildi. 1992-1995 Savaşı’ndan ve yeni devlet kurulmasından sonra standart Boşnak dili resmî dil oldu. Yeni gramer kitapları, sözlükler ve imlâ kılavuzu yazıldı. Boşnak dilini Sırpçadan ve Hırvatçadan ayırt eden en önemli özellik Osmanlı döneminde Türkçe vasıtasıyla Boşnakçaya girmiş olan Arapça, Farsça ve Türkçe kökenli kelimelerdir. Bu kelimelere Boşnakçada ‘Turcizmi’ adı verilir. Bu kelimeler hâlen kullanılmaktadır. Bugün Bosna-Hersek’in üç resmi dili vardır: Boşnakça, Hırvatça ve Sırpça.
Boşnakçadaki Turcizmi konusunun en kapsamlı olarak incelendiği eser olarak bilinen ‘Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku’ adlı eserinde Abdullah Skaljic, bu dile Türk dili aracığıyla giren 8742 kelime ve kavram incelemiştir. Askerlikten, bürokrasiye, sanattan, tıbba, yemek kültüründen atçılığa kadar tespit ettiği 38 alandan derlediği ‘’turcizmi’ kelimelerini inceleyen Skaljic, Türkçe unsurların anlaşılmadan Halk edebiyatı ürünlerini anlayabilmenin mümkün olmadığını belirtiyor. Çünkü halk edebiyatındaki kelimeler toplayıcılar tarafından orijinal şekilleriyle korunmuşlardı. Diğer taraftan Osmanlılar Balkanlardaki dilleri serbest bırakmışlar ve bu konuda hiçbir baskı yapmamışlardı. ‘Turcizmi’ kelimeleri plânlı olarak ve baskıya dayalı olarak bu dillere girmediğinden tepki almamışlardı. Sadeleşme dönemlerinde hoşgörüyle karşılanmışlardı. Germen kökenli kelimelere daha sert yaklaşılmıştı. Bugün Boşnakçada karşılıkları olduğu halde ‘turcizmi’nin tercih edildiğini görüyoruz. Gazetelerdeki ‘çor sokak-kör sokak (çıkmaz sokak), ortakluk (ortaklık), yavaşluk (yavaşlık, dikkatsizlik, kararsızlık) bunun örneklerinden bazılarıdır. Bazı ‘turcizmi’ kelimelerinin Boşnakçada başka karşılıkları yoktur: Boja (boya), bubreg ( böbrek), çekiç (çekiç).
Ev kültürüyle ilgili Türk dilinden Boşnakçaya geçmiş pek çok kelime vardır: Cezve, yorgan, yastık vb. Pek çok dinî kelime Türk dilinden Boşnakçaya geçmiştir: Peygamber, abdest, ikindi, yatsı vb.
Türk dilinden Boşnakçaya geçmiş kelimelerde kullanılan yapım eklerinin Slâv kökenli kelimelere de geldiği ve yeni kelimeler türetildiği görülür: Bezobrazluk (yüzsüzlük), lopovluk (hırsızlık). Diğer taraftan Türkçe kelimelerin Slâv fiil şekilleriyle kullanıldığını görülür: Anlayisati (anlamak), begenisati (beğenmek), bajramovati (bayram yapmak).
Türkiye’ye gelen Boşnakların bir kısmı Sancak’tan bir kısmı Bosna-Hersek’ten gelmiştir. Türkiye’deki Boşnakların dili diyalekt olarak homojen değildir. Sancak diyalekti ve batı Bosna diyalekti egemendir. Türkiye’deki Boşnaklar ana dilini evlerinde, kendi aralarında ve derneklerinde kullanırlar. Türkiye’de Boşnak dili sadece sözlü olarak kullanılır. Yazılı olarak kullanılmaz. Yazılı biçimi olmadığı için Türkiye’de edebî Boşnakça kullanılmadığını söyleyebiliriz. Türkiye’deki Boşnaklar sadece Türkçeyi edebî dil olarak kullanıyorlar. Türkiye’de konuşulan Boşnakça yukarıdaki sebeplerden dolayı gelişmemektedir. Bu yüzden de hâlâ eski biçimlerin kullanıldığını görüyoruz
