Tarih yazımımızda Ban Kulin ve Ban Borić’ten Bosna’nın ilk hükümdarları olarak bahsediliyor ve Bosna Ban Kulin ile başlıyor. Gerçekten Bosna kendisinden önceki hükümdar Ban Kulin ile mi başlıyor? Kaç kişi vardı, ülke nasıl organize edilmişti? Bunlar neredeyse hiç kimsenin ele almadığı sorulardır.

“Bosna’nın bu bölgenin en eski ülkesi olduğunu biz tespit ettik ve ünlü Hırvat tarihçi Nada Klaić de bu tezi önümüze koydu. Tarihi materyalde Ban Kulin’den 300 yıl önce ismen anılan Bosna Banları’nın isimlerini bulduk, örneğin tarih yazımımızda pek bilinmeyen Ban Ratomir, Ban Styepan.

Bosna’nın başlangıcındaki o döneme ilişkin en önemli kaynaklar Frenk yıllıklarıdır. Ortak yazar Suad Haznadareviç Linz’de yaşadığı ve iyi Almanca konuştuğu için Frenk yıllıklarını orijinalinden okuduk ve diğer yerlerde olduğu gibi çeviri sırasında tahrifatlar yapıldığını fark ettik, dolayısıyla İlirya dilinin yazıldığı yerlerde birisi İlirya Dili yerine şunu ekliyor: Sırpça veya Hırvatça !?

 

Başka bir örnek, Ban Kulin ile ilgili belgelerde Kučevsko zagorje’yi köleleştirdiği yazıldığında, Sırp tarih yazarları Kučevo’yu doğu Sırbistan’da konumlandırıyor ve Bosna Hersek coğrafyasını bilen herkes Kučevsko zagorje’nin Kalinovik’ten Čapljina’ya kadar Hersek’in bir parçası olduğunu biliyor.

İlginçtir ki, tarihçilerin bize sunduğu haritalarda Bosna, Yablanica’dan Zenica’ya kadar küçük bir ülke olarak gösteriliyor, ancak Ban Boriç, Lokrum, Lopum ve Mljet adalarını Benediktinlere verdi. Adriyatik Denizi’ndeki Bosna adaları nerede yasaklandı? Bu, Bosna’nın burada tasvir edilenden çok daha büyük olduğu anlamına geliyor.

 

Bunun gibi onlarca örnek var. Orijinal kaynakların yeni bir yorumuyla bunların sahte olduğunu kanıtlıyor ve yeni çözümler ve öneriler sunuyoruz” diyor Medanhodžić.

Bosna “Bassania” ismine ilk kez MS 3. yüzyıldan kalma Roma askeri el kitabı Antonini İtinerarium’da Aşağı Pannonia’daki son ülke anlamında rastlanıyor. Bu en önemli Roma imparatorluk yollarının ve şehirlerinin bir listesidir. “Bassania” kelimesi, diğer antik eserlerde ve yazıtlarda çeşitli bağlamlarda, biraz değiştirilmiş telaffuz veya yazım şekliyle bulunabilir.

 

Kitapta, buradan, tarih boyunca Bosna’nın ayrı bir bölgesel birim olarak kendi anıtının olduğu sonucuna varıyoruz.

Yazarlar, yazılı kaynaklarda bahsedilen Bosna’nın ilk hükümdarının 1084’ten 1095’e kadar hüküm süren Bosnslı Ban Stjepan olduğunu iddia ediyor.

 

Stjepan’dan sonra Bosnalı hükümdarların isimleri belgelerde düzenli olarak yer alıyor.

Bir sonraki ünlü hükümdar, belgelerde 1100 civarında doğan ve 1163’e kadar Bosna’yı yöneten Ban Borić’tir. Bosna’nın ikinci yazılı sözü Yunan kronikçi Theophanes Homologetes’e aittir;

760 civarında doğdu). Teofan’ın kroniğinde Bosna’nın 7. yüzyıldan beri bu ismi taşıdığı kayıtlı olup, Bosna’nın ayrı bir devlet topluluğu olarak yazılı olarak ilk kez anıldığı kayıttır. Yedi Banlıktan oluşan daha geniş topluluk içinde bir Banlık olduğunu görüyoruz.

 

Bu kayda dayanarak Banovina’nın ve dolayısıyla Bosna’nın çok daha önce yaratılmış olması gerektiği tezi rahatlıkla ileri sürülebilir.

Kitapta, “Bosna, Duklyanin’in Yıllıkları‘nda, Drina’dan yukarı Vrbas’a ve Adriyatik bölgesine kadar uzanan, bir Ban’ın yönettiği organize bir hükümete sahip, zaten nispeten büyük bir ülke olarak tasvir ediliyor.”

 

Bu tarih, “Moravyalı prens Mojomir” tarafından oradan kovulan Slovakya’daki Nyitra hükümdarı Prens Pribina’ya sığınan” ban Ratimir’den bahsediyor.

Ban Ratimir’den Ban Boriç’e kadar olan 300 yıllık zaman dilimine dikkat etmek önemlidir. Ban Boriç’in 1150 yılında Drava nehri üzerinde mülkleri olduğu ve bunları kendisine hediye olarak aldığı göz önüne alındığında, bu aynı zamanda Ratimir’den önce bile Bosna’daki yasakların Sava’nın yukarısına uzanan topraklarda etkisi veya bazı haklara sahip olduğunun bir göstergesi olabilir. Bosna Banlığının daha sonraki bölgesel boyutundan oldukça uzakta olan Drava nehrinin yatağı.

 

Ban Ratimir’in halefi hakkında bilgi yok. Yerine geçebilecek bir oğlunun olup olmadığı ya da onun bir akrabası olup olmadığı konusunda bir bilgi yok” dedi.

“Bağımsız Bosna’nın tanıklığı, kısa bir süreliğine Bosna’yı yöneten Raşka Jupanı Çaslav Klonimiroviç’e (933-950’de hüküm sürdü) karşı savaş yürüten Bosna’nın anısında bulunabilir.

Bu dönemde Zeta, Paganiya, Zaklumija (Zahumlje/Hersek), Travunia ve Raşiya (Raška)’yı yönetmeyi başardı.

 

Bosna’nın bir sonraki Ban’ından 968 yılında Hırvat hükümdarı Mihajlo Kreşimir II’ye karşı yapılan savaşta bahsediliyor ve bu bilgiyi Bosna Kotromaniç hanedanının soy ağacının yazarı Prof. Enver İmamoviç veriyor.

 

949-969’da Kreşimir’in Hırvatistan’ı yönetmesi sırasında. Kreşimir II’nin Bosna’ya girdiği ve bu seferde Uskoplye, Luka ve Pliva bölgelerini yağmaladığı ve sonunda tüm Bosna topraklarını ele geçirdiği belirtiliyor. Bosna Banı direnmedi ancak Macaristan’a çekildi. Bosna Banı ile ilgili bilgi,1059’da Nikola Lalşani’nin Yıllıkları’ndan alındı.

 

Dalmaçya ve Hırvatistan Kreşimir tarafından yönetildiğinde, Macaristan’daki siyasi çalkantılar ve iktidar mücadelesi sonucunda Boşnaklar, Banlarını kendi aralarında seçmek şartıyla geleceğin Macar kralı Bela’nın yanında yer aldılar.

 

Bu yüzden Bosna yasağı olarak Ivan Kotromanoviç’i seçtiler. Bosna Banı’na ilişkin bir sonraki belgelenmiş söz, 25 yıl sonra, yani Bosna Banu Stipan’dadır ve belge, 1084’te Duklya kralı Bodin’e karşı yapılan savaşla bağlantılıdır.

 

Bosnalı Ban Stipan hakkında hiçbir bilgi bulunmadığından onun hakkında daha fazla şey bilinmiyor. İsmi bilinmeyen bir sonraki Bosna Banı’ndan 1103 yılında bahsedilir ve kızı Dukliya Kralı Koçapar ile evlendirilir.

 

Bu Bosna Banı’nın adı kaydedilmedi ancak Kral Koçapar’ın Duklya’da uzun yıllar iktidar mücadelesi verdikten sonra Bosna’ya kaçmak zorunda kaldığı ve orada bir Bosnalı Banın kızıyla evlendiği bağlamda kaydedildi.

Ondan sonra Bosna’da hakkında biraz daha fazla bilgi sahibi olduğumuz Ban Boriç (1154–1163) iktidara geldi. Ban Boriç’in iki oğlu vardı: Styepan ve Pavle ve torunları Odol, Çelko, Detmar ve Matiya.

Literatürde sadece ‘Bosna Banı’ başlığının geçtiği göz önüne alındığında, orijinal belgelerde isimlerin yazılmaması nedeniyle Bosnalı yöneticilerin sadece Ban unvanıyla anılmasının nedeni budur. “Baton’dan Kulin’e” adlı kitaba göre Prof İmamoviç bunu ‘bilinmeyen Banlar Çağı’ olarak nitelendirdi.