SAKARYA BOŞNAKLARINI TANIYALIM..
Sakarya, Türkiye’nin bir ili ve en kalabalık yirmi ikinci şehri. 2014 itibarıyla 932.706 nüfusa sahiptir. 16 ilçesi vardır.Marmara Bölgesi’nin Çatalca-Kocaeli Bölüm’ünde yer alır.
Sakarya’nın kuzeyinde Karadeniz, batısında Kocaeli, Bursa, doğusunda Düzce ve güneyinde de Bolu ile Bilecik bulunmaktadır. Sakarya Nehri, Sakarya’nın Karasu ilçesinde Karadeniz’e dökülür.
Sakarya’da ekonomisinde tarımın önemli bir yeri vardır. Hendek, Karasu ve Kocaali ilçelerinde fındık yetiştiriciliği mevcuttur. Ayrıca mısır tarımı da yapılmaktadır. Sakarya’da sanayi son zamanlarda gelişmeye başlamıştır. Son yıllarda kurulan sanayi kuruluşları bu sanayileşmeyi daha da artırmıştır. Sakarya, bir milyona yaklaşan toplam nüfusuyla İstanbul, Bursa, Kocaeli ve Balıkesir’in ardından Marmara Bölgesi’nin en büyük beşinci şehridir.
Şehre böyle giriş yaptıktan sonra bu bölgeye Boşnakların gelişlerinden bahsedelim biraz..
1877-78 harbi neticesinde imzalanan Berlin Antlaşması’yla, Osmanlı Devleti’nin Balkanlar’daki en uç ileri karakolu olan Bosna-Hersek, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun işgaline bırakılmıştı. Buranın Müslüman halkı olan Boşnaklar ise Hıristiyan bir devletin işgalinde yaşamayı bir türlü kabullenememişler ve göç etmeyi düşünmeye başlamışlardı. Avusturya’nın yaptığı çeşitli zulümler neticesinde 1882-1900 tarihleri arasında 120.000 kadar Boşnak, anavatan olarak gördükleri Osmanlı Devleti’ne göç etmişlerdir.
Adapazarı’na iskan edilen Bosna-Hersek muhacirlerinin sayısının 20 Ağustos 1311 (1 Eylül 1895) tarihli bir belgede 1104 nüfustan ibaret bulunduğu zikredilmiştir. Yine aynı belgede Bosnalı muhacirlerin her birinin durumu, isimleri, meslekleri ve yerleştikleri mahaller zikredilmiştir. 15 Mart 1316 (28 Mart 1900) tarihli diğer bir belgeden anlaşıldığına göre, Adapazarı civarında Gökçe Viran adlı mevkide kurutulan bataklıktan 15.000 dönüm arazinin 4.624 dönümü Boşnak muhacirlerine tahsil edilmişti.
Adapazarı’na yerleştirilen Bosnalıların yerleştikleri semte Hamidiye denmiştir. Bu durum 23 Eylül 1316 (6 Ekim 1900) tarihli bir belgede şu şekilde anlatılmıştır:
“Adapazarı’nda Cami-i Cedid mahallesinde iskan edilen Rumeli ve Bosna ve Tatar muhacirlerinden Bosnalıların bulunduğu semtin Hamidiye ve Tatarların mütevazi oldukları cihetin Mecidiye namlarıyla bittevsim iki mahalle teşkili hakkında”
Bu dönemde Adapazarı’na, Çerkez, Gürcü, Boşnak gibi etnik unsurlar tarafından yapılan göçlerin büyük çoğunluğu Boşnak muhacirleri tarafından yapılmıştı.
Boşnak muhacirlerin yerleştirilmelerinde kısa zamanda lisan ve adetlere uyum göstermelerini ön planda tutmuştur. 1878’den sonra başlayan ve günümüze kadar devam eden göçlerin neticesi olarak şu anda da Türkiye’nin 30’u aşkın vilayetinde Bosna asıllı vatandaşımız yaşamaktadır. Gerek Balkan harpleri gerekse İstiklal Harbi’nden sonra ve hatta günümüzde dahi devletin Boşnakların Türkiye’ye yerleştirilmesinde çok seçici davranmadığı ve bu unsuru kabul ettiğini görmekteyiz. Özellikle Birinci Dünya Savaşı sırasında, devletin ihtiyaç hissettiği potansiyel insan gücünün sağlanmasında, dağıtılarak yerleştirilen ve bu sayede Türkiye şartlarına kolaylıkla uyum gösteren bu Boşnak muhacirlerin önemli bir katkısı olduğunu söyleyebiliriz. Göç eden Boşnak muhacirler de Osmanlı zamanından beri devam eden alışkanlık ve kız alıp verme gibi akrabalık ilişkileri sayesinde kendilerini Türk kabul edip, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin en sadık toplulukları arasında yer almışlardı.
Türkiye’de şahsi teşebbüs ve özel sermaye ile kurulan ve günümüze kadar yaşamını sürdüren ilk banka, 14 Ocak 1914 tarihinde Adapazarı’nda “Adapazarı İslam Ticaret Bankası” adıyla kurulmuştu. Daha sonraları adını Türk Ticaret Bankası olarak değiştiren bu bankanın kurulmasıyla bankacılık tarihimiz yeni ve çok önemli bir aşamaya ulaşmış oluyordu. Göç kaynağı itibariyle Bosna, Silistre, Niğbolu, Diyarbakır gibi bölgelerden gelip Adapazarı’na yerleşmiş olanların da içinde bulunduğu 13 müteşebbis, bu ilk özel teşebbüs bankayı Adapazarı’nda kurmuştur. Banka kurucularından olup Bosnalı bir muhacir olan Hacı Adem Beyzade İbrahim o dönemin Karasu Nahiyesi Belediye Reisi idi. Bankanın Kuruculardan olan İbrahim Bey, bankanın belli bir müddet idare meclisi reisliği yapmıştır. Buradan da anlaşılacağı üzere Bosnalı muhacirlerin arasından üst kademelerde görev almış kişiler çıkmıştır.
Boşnaklar Adapazarı’na ilk ayak bastıklarında ekonomik ve kültürel bakımdan büyük zorluklarla karşılaşan Boşnaklar, zamanla bölgeye uyum sağlamış, örf ve adetlerini korumuş, yaptıkları iktisadi girişimlerle de bölge ekonomisine büyük katkılarda bulunmuşlardır.
GÜNÜMÜZDE ADAPAZARINDAKİ BOŞNAKLAR
Bugün Adapazarında Başlar Mahallesinde Boşnaklar vardır.Başlar; bugün Yenicami’den Hacıoğlu’na kadar olan bölgeye denirdi. Daha sonra Başlar Mahallesini adı Yenigün Mahallesi olarak değiştirildi. Daha çok Bosna’dan gelen Boşnak Müslümanların yerleştiği semtin adıydı.
Bugün Patates Hali denen yer 1939 tarihinde hicret eden Boşnak Mehmet Emin Amasyalı satın alınmıştır. Mehmet Emin Amca oraya futbol sahası yapacaktı, büyüklerle anlaşamadılar, zamanla orası semt pazarı oldu, ardından da Patates Hali oldu.
Hacıoğlu denen mahallenin de ilk sakinleri Boşnaklardır.Daha sonra Manav ve Arnavutlar gelip yerleşmiştir.
AHMETBEY BAYIRI İSMİ BİR BOŞNAK’TAN GELİR
Bosna’da biri avukat diğeri belediye başkanı olan Ahmet Kulenoviç ve Ömer Faruk Kulenoviç kardeşler, 1927’da Adapazarı’na göçecek ve Maltepe bayırında geniş bir yamacı satın alarak, dönemine göre Ortadoğu ve Balkanların en büyük tuğla-kiremit üretim tesisi olan Kulenska Kiremit-Tuğla Fabrikası’nı kuracaklar, 1938’de bu tesisi Süleyman Hilmi Tunahan ailesine devredeceklerdir. Semt adını büyük kardeş Ahmet beyden almıştır.
YENİCAMİ SEMTİ DE BOŞNAKLARLA İLGİLİDİR
Adapazarı’na Bosna-Hersek’ten ilk göçlerin 1881 yılında gerçekleşmesi üzerine, Boşnak göçmenlerin Adapazarı’na iskan edildiği semte inşa edilen camii ‘Yenicami’ olarak isimlendirilmiştir. Hatta göçlerin ve yerleşimin yoğunluğu karşısında tarihi kayıtlarda ‘Mahalle-i Camii Evvel’ (Birinci Yenicami Mahallesi) ve ‘Mahalle-i Camii Sani’ (İkinci Yenicami Mahallesi) ismi verilen iki mahalleden söz edilmektedir. Söz konusu ahşap camii 1943 depreminde yıkılınca, bugünkü betonarme camii Davulcu Asım Ekren’in (Zeynep Özal’ın eski eşi) babasından satın alınan 300 metrekare arsayı satın alıp genişletilerek yeniden inşa edilmiştir. Semt de adını bu camiden almıştır.
Yenicamii’den Erenlere doğru; Yenicami mahallesi, Başlar mahallesi (Yenigün), Tatar Mahallesi, Patates Hali, Hacıoğlu, Çukurahmediye; bu saydığım mahallelerin hepsinin ortak adı eskiden Boşnak mahallesiydi. Nerede oturuyorsun? Boşnak mahallesinde. Neresinde? Hacıoğlu’nda denilirdi.
Yenihilal Spor ismiyle bir takım kurulmuş ve Boşnakların kurduğu bu takım 1939’da kapanmıştır. 1946’dan sonra, tekrar ilçelerde takım kurmak serbest olunca Yeni Cami semti Boşnakları Yenihilal yerine Yıldırımspor’u kurdular.
Boşnaklar ,Anadolunun Kurtuluş Mücadelesi verdiği yıllarda ,Türk ve Tatar kökenliler ile birlikte oluşturulan Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nde yer alarak Adapazarı’nın düşman işgaline karşı mücadelesinde yanında yer aldılar. ( Sabahattin Özel’in makalesi-MİLLİ MÜCADELEMDE ADAPAZARI’NDA TARAFSIZ NİZÂM YÖNETİMİ)
EŞKIYA BOŞNAK ÖMER
Aynı makalede bir de Boşnak Ömer isimli bir eşkıyadan söz edilir.Seyfettin Ağa’nın oğlu olan Ömer eşkıyalık ile zenginleşmiş ve Rum,Ermeni,Abaza ve Boşnaklardan oluşan çetesi ile Adapazarı belediyesini işgal ederek Adapazarı eşrafından oluşan bir teşkilat kuracağı gerekçesiyle yardım ister.Bunun üzerine bir Kuvay-ı Milliye müfrezesi yollanır ve 13 kişi ile birlikte Boşnak Ömer de ortadan kaldırılır.
GÜNÜMÜZDE ADAPAZARLI BOŞNAKLARIN YAŞADIĞI YERLER
Çaykışla Köyünün de yarısı Boşnak yarısı Arnavut ve karılık. Sadece Sakarya’da 80 bin, Serdivan’da ise 27 bin Boşnak yaşıyor.Serdivan’a 1934 ve 1951 yılında Boşnakların yerleştiğini öğreniyoruz. Bunun dışında Boşnaklar Aktaş, Aralık Köyü,Karasu, Pamukova, Yazlık, Kuruçeşme gibi yerlerde varlar.
Karasu’da Kuzuluk Mahallesi isimli Boşnak mahallesi vardır.Bosna’dan göç edenler tarafından oluşturulan mahalle olduğu için bu ad ile adlandırılmıştır.Devlet tarafından kendilerine yerleşme için yer tahsis edilmiştir.Boşnak Camii adıyla bir camiileri de vardır.
Akyazı Yağcılar Köyü Boşnaktır.Bunun yanında Sakarya Merkez Erenler,Sakarya Merkez Selahiye, Akyazı Batakköy ve Kuzuluk,Ferizli Değirmencik ,Karasu Merkez Boşnak Mahallesi,Akyazı Merkez,Kurumeşe,Kocaali Kestanepınarı ve Küplük,Pamukova Oruçlu,Sapanca Ünlüce ve Söğütlü Akarca köyleri Boşnakların yerleştiği köylerdendir.Yine Pamukova’da Kazımiye Köyü Bağlar Mahallesi Boşnak Mahallesi olarak bilinir.
BOŞNAK MEHMET EFENDİ
Orhan Gazi’nin 1323 yılında sefere giderken konakladığı ve namaz kıldığı yere bir cami yapılmasın istemesiyle inşa edilen ve 1325 yılında ibadete açılan Adapazarı’ndaki Tarihi Orhan Camii’nin (Orhan Gazi Camii) Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle birlikte ilk imamlığını kendisiyle aynı taşıyan Türk Milli Basketbol Takımı ve NBA Takımı’nın oyuncusu Mehmet Okur’un dedesi yaptı. Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle Bosna’dan Türkiye’ye göç eden ve halk arasında Boşnak Mehmet Efendi diye bilinen Mehmet Okur; Orhan Camii’nin ilk imamı olarak 1923-1963 yılları arasında görev yaptı.
TANINMIŞ BAZI ADAPAZARLI BOŞNAKLAR
Ekrem Alican- Siyasetçi Eski Maliye Bakanı
Ekrem AKURGAL- Tarihçi
Muzaffer GÜNEŞ- Güneşoğlu Süt Ürünleri Sahibi
Ayşegül ALDİNÇ– Şarkıcı
Mehmet OKUR- Basketbolcu
İbrahim OCAKLI– Eski Belediye Başkanı
Faik TUNAY- Milletvekili
Mustafa İSEN– Eski Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri
İsmet ÇALIŞKAN– Kromel Süt Ürünleri
Ekrem KARABERBER –Teknik Direktör (Berberovic)
BOŞNAK DERNEKLERİ
Serdivan Bosna Sancak Derneği ve Adapazarı Bosna Hersek Türkleri adında iki Boşnak derneği vardır.Serdivan Derneği her yıl Boşnakça kursu yanında sosyal etkinlik ve kurslarla adını duyurmaktadır.Bu sene de ( 2016 ) Gençlerle Koş Konuş Oyna projesi altında güzel etkinlikler yapmaktadır.Bjelina’dan Boşnak Kardeş derneği edinerek onlarla içli dışlı faaliyetler gerçekleştirmektedir.Ayrıca her yıl ATA TOPRAKLARIMIZA geziler yaparak aslımızı unutmama adına güzel faaliyetler gerçekleştirmekte ve aynı zamanda onlara yardım elini uzatmaktadır.Derneğin başkanı Hasan SÜZEK’tir.
Kaynaklar:
Sedat KUÇİNBOLİÇ
Ayla BUDİNLİ
www.adapazaritarihiblogspot.com
medyabar.com/koseyazilari/4323/40-soruda-adapazari-.aspx
medyabar.com/haber/40470/75-yil-oncesinin-40-adapazarli-ailesi.aspx
http://www.tariharastirmalari.com/sonosmanlisehrisakarya.html
