İzvornik – Zvornik

Bosna-Hersek Cumhuriyeti’nde tarihî bir kasaba olan Zvornik’in Osmanlı dönemindeki adı.

Bosna-Hersek Cumhuriyeti’nin kuzeydoğusunda, bugünkü Sırbistan ile Bosna-Hersek sınırında Drina nehrinin sol tarafında yer alır. Nehrin öbür tarafında Sırbistan sınırları içinde bulunan kasabaya ise Bosna’daki Zvornik’le karışmaması için Mali Zvornik adı verilmektedir. Kasabanın merkez olduğu idarî bölgedeki altmış yedi yerleşim biriminde savaş öncesinde (1991) 81.295 kişi yaşamakta olup nüfusun yaklaşık % 60’ını Boşnak, % 38’ini Sırplar teşkil etmekteydi. Günümüzde Bosna-Hersek’in Sırp bölgesinde (Republika Srpska) kalan kasaba merkezinin nüfusu ise 1991’de 14.584 iken savaş yüzünden müslümanlar ve Hırvatlar burasını tamamen terketmişlerdir. 2000 yılında ferdî olarak geri dönenler varsa da sayıları azdır.

Çok eski bir geçmişi olan yerleşim biriminin bilinen ilk sakinlerinin Kelt asıllı olduğu belirtilir. Daha sonra bölge Roma hâkimiyetine girmiştir. Kaynaklarda Zvornik adına ilk defa 1412’de rastlanır. Bütün Ortaçağ kaynaklarında bu adla zikredilen kasabanın taşra kesimi Sub Suonich olarak kaydedilmektedir. 1415-1432 yılları arasında Dubrovnikliler’in nüfuzu altına giren İzvornik’te bu dönemden itibaren gümüş ticareti yaygınlaşmış ve bu ticaret Osmanlı döneminde de devam etmiştir. Osmanlılar burayı 1460’ta fethettiler, idarî ve askerî açıdan iyi konumda bulunduğundan bir kaza merkezi yaptılar. Bosna, Sırbistan ve Macaristan yollarının kesiştiği bir coğrafî özelliğe sahip olan İzvornik, 1480’de aynı adlı sancağın merkezi oldu. Bu dönemde İzvornik’te 550 civarında askerden oluşan bir Osmanlı birliği bulunmaktaydı. Ancak XVI. yüzyılın ortalarına doğru şehrin önemi azalınca asker sayısı da giderek düştü (50 asker) ve güvenlik daha çok mahallî timar sahiplerinin sorumluluğuna bırakıldı. Tuz ve gümüş madenleri bakımından zengin olan İzvornik sancağı 1580 yılından lağvedildiği 1833’e kadar Bosna vilâyetine bağlı idi.

İzvornik 1878’de Avusturya-Macaristan hâkimiyetine geçti. 1918-1944 yılları arasındaki Yugoslavya Krallığı döneminde idarî merkez haline getirildi. II. Dünya Savaşı sırasında Almanlar tarafından bombalanan şehir kısa bir süre Hırvat Krallığı sınırları içinde kaldı. 1945’ten 1992’ye kadar Yugoslavya sınırlarına dahil olan İzvornik bu devletin dağılmasıyla Bosna-Hersek Cumhuriyeti topraklarında kaldı. İzvornik, öldürülen müslümanların gömüldüğü toplu mezarların bulunmasıyla tekrar gündeme gelmiş, mevcut otuz altı camiden yirmi beşi savaş sırasında tamamen tahrip edilmiş, şehir merkezinde ise iki cami tamamen, dokuz cami kısmen yıkılmıştır.

BİBLİYOGRAFYA:

Evliya Çelebi, Seyahatnâme, VII, 490-493; Mehmed Handzić, Knjizevni Rad Bosansko-Hercegovačkih Muslimana, Sarajevo 1934, s. 89-91; Hamid Dizdar, “Pjesnik Hasan Kaimijavoda pobunjenih seljaka i zanatlija u XVII stoljeću”, Glasnik VIS, II, 138-147; Hamdija Kreševljaković, “Stari Bosanski Gradovi”, Nase Starine, Sarajevo 1953, I, 7-45; Doko Mazalić, “Zvonik (Zvornik) stari grad na Drini”, Glasnik Zemaljskog Muzeja, Sarajevo 1956, XI, 243-278; Muhamed Hadzijahić, Hasan Kaimija i Njegovo Turbe na Kuli u Zvorniku, Zvornik 1966, tür.yer.; Desanka Kovačević-Kojić, “Zvornik (Zvornik) u srednjem vijeku”, Godisnjak Drustva Istoričara Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1967, XVI, 19-35; a.mlf., “Zvornik”, Enciklopedija Jugoslavije, Zagreb 1971, VIII, 637-638; Adem Handzić, “Zvornik u drugoj polovini XV i u XVI vijeku”, Godišnjak Društva Istoričara Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1970, XVIII, 141-196; Hazim Šabanović, Knjizevnost Muslimana BiH na Orijentalnim Jezicima, Sarajevo 1973, s. 353-357; Fehim Nametak, “Uvodni Stihovi Kaimijina Divana”, Anali GHB, II-III, 71-79; Mehmed Mujezinović, Islamska Epigrajika Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1977, II, 126-132.

Yazar: Nenad Moacanın
Kaynak: islamansiklopedisi.info