İNEGÖL BOŞNAKLARI
İnegöl ,Bursa’nın merkez dışındaki en büyük ve kalabalık ilçesidir.Özellikle mobilya alanında ismini duyurmuştur. Boşnaklar başta olmak üzere çok fazla göçmenin yerleştiği ilçe özelliği taşıması yanında köftesi ile meşhurdur ki İnegöl Köftesi de buraya göç eden Boşnaklara aittir.
Türkiye İstatistik Kurumu 2022 yılı verilerine göre İnegöl 294.485 kişilik nüfusuyla Bursa’nın merkez dışındaki en büyük ilçesi ve Güney Marmara’nın nüfus bakımından ikinci büyük kentidir. Ayrıca Sanayi İstatistikleriyle Bursa’nın en yoğun ve en büyük sanayi merkezlerinden biridir.Yüzölçümü 1065 km2‘dir. İnegöl’ün; kuzeyinde Yenişehir ilçesi, güneyinde Kütahya ili, güneybatısında Keles ilçesi ve güneydoğusunda Bilecik ili bulunmaktadır.İnegöl; Bursa-Eskişehir karayolunun 45. Kilometresinde yer almaktadır. Bursa-Bilecik-Kütahya illerinin oluşturduğu üçgende yer alan İnegöl, Mezit Boğazı ve Ümitalan arasındaki verimli ve sulak toprakların bulunduğu ova üzerinde kuruludur.
BOŞNAKLARIN İNEGÖLE GÖÇLERİ
İnegöllü Boşnakların çoğu 1878 yılından sonra gelip yerleşmişlerdir.Kimi Eskişehir üzerinden gelirken kimi de burdan Aydın,Samsun ve Kütahyaya göç etmişlerdir. İnegöl’e gelenler arasında Mostar’dan göç eden Ahmet Hamdi Bey (Lakşe) vardır.
1887 yılında 18 hane Bosna göçmeni Bursa vilayeti İnegöl kazasında Pelidli adlı bölgede Padişah arazisine izinsiz olarak yerleşmişlerdi. Padişah arazisinden çıkarılmak istenilse de Boşnak göçmenleri direnmiş, İnegöl Bidayet Mahkemesi tarafından çıkarılmaları kararı verilmiş olmasına rağmen göçmenler nüfus kayıtlarının yapılması için yerel yönetime gerekli başvuruyu yapmıştı. 4 Eylül 1890 tarihinde Boşnak göçmenlerin padişah arazisinden derhal çıkarılmaları için Hazine-i Hassa Nezareti tarafından Bursa Vilayeti ve İnegöl Kaymakamlığı’na kesin talimat verilmişti. (BOA, HH.THR, 468/24; HH.THR, 468/29) Daha sonra Pelidli mevkisine Ankara’da iskân için gönderilen Bosna göçmenleri de gelerek yerleşti.
Nitekim 1888 yılında 8 hanede 50 nüfus Bosna göçmeni İnegöl’e gelerek arazi verilip yerleştirilmeleri için göçmenlerden Hoca Süleyman tarafından Hükümet’e müracaat edilmişti.
1891 tarihinde Pelitli mevkiinde Mecidiye ve Bahtiyar (27 hane-Bosna Gradişka’dan ) köyleri kuruldu.1892 tarihinde İnegöl Mecidiye Köyü’ne yerleşen Boşnaklar,havaların kurak gitmesi ile perişan olmuş aç ve muhtaç Boşnaklara mısır ve tahıl yardımı verilmesinin yanı sıra çift hayvan ve zahire de verilmiştir.
2.göç dalgası 1893 yılında olmuştur.İnegöl Boşnaklarının buraya yerleşmesiyle ilgili en önemli kaynaklardan biri bugun İnegöl Şehir Müzesinde de sergilenen bir Osmanlı arşivinde yer alan belgedir.Buradaki belgenin tarihi 9 Ekim 1895 olup Bosna ve Hersek muhacirlerinden ihtiyaç sahipleriyle ilgilidir.Buna göre bu tarihte 143 hane ve 508 Bosnalı muhacirin yaşadığı belirtilmektedir.
1894 tarihinde Muradiye Mahallesi İnegölde Burhaniye köyü (27 hane) yine 1894 yılında İnegölde Mecidiye köyü, yine 1894 tarihli belgede Lütfiye/Pelitli’de 15 haneli Boşnak göçmeninden bahsedilir.1901 yılında Tuzla İnegölde İnayet köyleri (41 hane) kurulur.
1896 tarihine geldiğimizde İnegölde toplam 93 Boşnak göçmeni iskan edilmiştir.Bu göçmenleri anlatan kaynakta Boşnakların çok sıkıntılı bir durumda olduklarından bahsedilir.Maddi yönden yoksul,halleri itibariyle perişan ve dil yönüyle Boşnakçadan başka bir dil bilmedikleri için de iş yönüyle kalıcı işlerde çalışamadıklarından bahsedilir.
1905 yılına ait bir kaynakta,İnegöl merkezde genellikle Boşnaklardan oluşan 3 mahalleden söz edilir: Şehinşah,Osmaniye ve Orhaniye ..Bunlar 526 haneyi geçmemiştir.
1914 tarihli haritalarda, Uludağ’ın doğusunda, Boşnak adını taşıyan birkaç köy adı geçmektedir. İnegöl’e bağlı Lütfiye, İnayet, Esenköy, Mesudiye ve Turan köyü, kaynaklarda sözü edilen Boşnak adlı köylerdir. Bugün de halen Boşnak köyleridir
1923 yılında da gelenler vardır.Bu yılda gelen Boşnaklar Bosna Hersek ve Sancak’tan gelmişlerdir.Çocuklar dahi Boşnakça konuşmaktadır.Hatta ilkokula başlayana kadar
Boşnakça dışında dil konuşmadıkları anlatılır.
İnegöl Boşnaklarından ilk gelen nesil daha çok içine kapanık bir topluluk olarak yaşamışlardır.Erkekler çalışmak zorunda olduğu için Türkçe öğrenmişler,kadınlar da okulara gitmeye başladıklarında dili öğrenmişlerdir.Göçler devam ettikçe yeni Boşnak mahalleleri kurulmuştur.İnegöl Boşnakları her ziraatin içinde yerel ve bölgesel siyasi faaliyetlerin ve eğitim,sağlık,ticaret,turizm,spor ve kültürel faaliyetlerde yer almışlardır.
İnegöl Boşnakları günümüzde merkezin yanı sıra Esenköy (Fındıklı),Turan,Pelitli,Mesudiye,İnayet(Tuzla),Fevziye ,Mecidiye ve Lütfiye köylerinde çoğunluklu olarak yaşarlar.Bunun yanında Alibey,Burhaniye,Ümraniye,Merkezde yaklaşık 10.000,köylerde 4.000 Boşnak yaşamaktadır.Halen daha kültürel özelliklerini muhafaza ederler ,Pita başta olmak üzere geleneksel yemeklerini yaparlar,sevdalinka şarkılarını söylerler,Boşnak oyunlarını oynarlar.İnegöl köftesini getiren de buraya göç eden Boşnaklardır.
İnegölde Yaşayan Belli Başlı Boşnak Sülaleler
İnegöllü Boşnaklar Bosanska Gradişa,Bihaç,Visoko gibi yerlerden göç etmişlerdir.İnegöl merkezde yaşayan Belli başlı Boşnak sülaleleri :
Çemaloviç,Gluhiç,Kapiç,Kadragiç,Alaybegoviç,Kuyundzic,Kurtoviç,Zilçiç,Hamziç,Maçkoviç,Bayramagiç,Potogiç,Bakaroviç,Çuçak,Lakşe,Dizdar,Naniç,Tezkereciçtir,Laksiç,Pariç,Vidien,Mahiç,Biheviç,Kavukeviç,Gostiç,Foçak,Bariç,Memuşeviç,Naniç,Hantiç,Muhtiç,Hırniç,İmşir,Kovaç,Muhiç,Sliniç,Sarayliç,Muşanoviç,Aliagiç,Balgiç,Ulukçiç,Muşiç,Kenar,Jilece,Begoviç,Zahiroviç,Kuyumciç,Kovaçeviç,Haciç,Mühürdaroviç,Yamakoviç,Ganiç ve Şekerbegoviç sülaleleridir.
İnegöl ve Bosna Hersek’in Donji Vakuf şehirleri kardeş şehirlerdir.İnegöl’de 1994 yılında gelenek göreneklerini yaşatmak,Bosna Savaşı’nda Bosna’ya ve mültecilere daha çok yardım etmek amacıyla İnegöl Bosna Hersek Türkleri Derneği kurulmuştur.
Kınık maden suyu da Boşnaklara ait olup,Hacı Abdullah Karaman,İbrahim Uçar
Avcı,Murat Efendi Taşlıcalı,Rauf Lakşe ve Salih Peşteli tarafından kurularak işletilmiştir. İnegöl’deki Boşnaklar arabacılık, sıvacılık, duvarcılık, un ticareti, fırın işçiliği yaparlar.
Ülke çapında ünlü öykücümüz Cemil Kavukçu ile Yaşar Faruk İnal İnegöllü Boşnaklardandır. Karacabey’in ilk kitabını yazan Şaban Yalazı da Boşnak’tır.
İNEGÖL’DE İLKLERE İMZA ATAN BOSNA KÖKENLİ İNEGÖL BOŞNAKLARI
Osmanlı arşivlerinden elde edilen verilere göre 9 Ekim 1895 tarihli bir belgede İnegöl’e yerleştirilmiş muhacirlerin ihtiyaçlarının tespiti için görevlendirilen Bosnalı Mehmet Bey, Ömer Bey, Muhsin Ağa, Hasan Hüsnü Efende ve Ömer Ağa gelen Boşnak muhacirlere önderlik yapmış ve kayıtlara göre o zaman gelenler 143 hane olup 508 Bosnalı muhacirden bahsedilmektedir. Genelde göçler 1885 Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun Bosna-Hersek’i işgal etmesi üzerine Bosna’dan Anadoluya göçler başlamıştır.İnegöl’e gelenler arasında Mostar’dan göç eden Ahmet Hamdi Bey (Lakşe) rüştiyeyi bitirmiş gönüllü olarak Balkan Savaşına katılmıştır. İnegöl’de ziraat ve ticaretle uğraşmış Yenişehir ovasında çiftlik kurup yarış atları ve Türkiye’de ilk defa merinos ırkında koyun yetiştirmiştir.23 Nisan 1920 tarihinde kurulan TBMM Ertuğrul (Bilecik Milletvekilidir) Bosna kökenli olan İnegöllü ilk vekillerdendir. Atatürk’ün güvendiği insanlardandır. Daha sonra İnegöl’de 10 Ocak 1929 yılında kurulan ve yılda 4000 bin metreküp kereste işleyen İnegöl’ün ilk kereste fabrikası olan Uludağ Karabel Kereste şirketinin ortaklarındandır.
Bu şirkete ve fabrikaya o zamanlar Mostarlı Şakir Bey (Lakşe), Bosnalı İsmail Efendi, Laz İsmail Efendi (bilgili), Arnavut Teyfik Ağa (Peker), Mostarlı Cafer Ağa (Peşteli) kurucu ortaklarındandır. Ahmet Hamdi (Lakşe) 19 Ekim 1935 yılında İnegöl’de vefat etmiş ve mezarı Kavaklaraltı mezarlığında yatmaktadır.
Tarım ve hayvancılıkta çiftlik sahibi Mostarlı Cafer Ağa (Peşteli) ve İnegöl’de modern arıcılıkta Bursa Ziraat okulu ilk mezunları arasında olan Salih Peşteli bulunmaktadır.İnegöl’de mobilya ve marangozlarda ilklerde olan Mostarlı Mehmet Bey (Güryıldız), manifaturacılıkta Nezir Dürüst (Maçkoviç), Sarajevolu Bayramagiç Abdurrahman Efendi Çelebi bazılarıdır.Bakırcılıkta Muharrem Çilek, sandalyecilikte Sarajevolu Potogiç Mahmut Usta (Kur), Cafer, Mahmut, Abdussalem Cumhur, Kledanlı Salih Soyuak, aşçılıkta
Fehim Çağlar, aşçı Kadir. Aynı zamanda sünnetçi. İnegölümüz’de birçok usta yetiştirmiş Sarajevolu Abdurrahman Usta (kavukçu), Kledanlı Kemalettin Usta (TURAN), tavukçuluk sektöründe Kledanlı Hikmet Yelken, sağlık dalında Yusuf Efendi (Baysal), Rıfat Efendi (memiş) Zeynel Bey..İlk un fabrikalarından Hocaköyde Ömer Bey (lakşe), ilk bisküvi fabrikası kuranlardan Abdulselam Başaran, sabun imalatı yapan Hacı Adem Başaran.Evler şadırvanlar yapan çeşmeler yapan ustalar arasında Hacı Hüseyin Efendi (Su sever), senelerce Burhaniye camiinde ücretsiz imam ve müezzinlik yapmış, camiinin tamiratıyla ilgilenmiş İshak Paşa Camii avlusundaki şadırvanı yapan Abdullah Usta Varlık (Çuçak), Körpe Usta (Dizdar), Hüseyin Usta bazıları.Yunan işgalinde ilk direnenler arasında Hacı Hürriyet Balakuş’tur, İnegöl’de ilk Ziraat Odası Kurucularından 107 yaşında vefat eden Şükrü Kansu’dur.
Saatçilikte Abdullah Soyuer (Çemaloviç)İnegöl’de Kınık maden suyunu tesis haline getirip şirketleştiren Hacı Abdullah Karaman (Karadağ), İbrahim Uçaravcı (Bakaroviç), Murat Efendi Taşlıcalı (Arıç), Mostarlı Rauf lakşe ve Salih Peştelidir.Burhaniye mahallesinde olan şimdiki üçgen parkın olduğu yerde yıkılan,daha sonra Cumhuriyet okulu adına alınan Türkiye Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetlerine hizmet etmiş Boşnak kökenli Generaller Saffet Ural Paşa (Naniç), 2 dönem milletvekili, 1 dönem Senatörlük yapmıştır. Cemal Tezgörücü Paşa (Tezkereciç), Silahlı Kuvvetlerde kurmay olmadan General olanlardan Rauf Ertaş Paşa bazılarıdır.Yaşar Faruk İnal ( Kasabam adlı şiir kitabının yazarı) ve Boşnak Kızıl Melço kitabı yazarı Muzaffer Kaleoğlu da diğer tanınmış İnegöllü Boşnaklardandır.
İlk tabelacılardan Özdemir Sokullu, otel işletmeciliği de yapmıştır. Yeni dekor Enver tabela ve resim yapmada ünlüdür.
Kaynaklar:
-Boşnak Medya Sitesi ( www.bosnakmedya.com)
-Mektup Dergisi ( Nisan 1999 ,sayı 6)
-Boşnaklar Türkiye’nin Sadık Vatandaşları ,Prof.Dr.Sait Kaçapor
-Bursa Göç Tarihi ,Raif Kaplanoğlu-Ozan Kaplanoğlu ,Nilüfer Belediyesi yayınları
-bursa.com
-wikipedi
-inegol.bel.tr
