Ujiçko Halayı’nın, Boşnak Kadın Halayı olduğunu biliyor musunuz?
■ Znate li da je Užičko kolo, kolo bošnjačih žena,
(Sancaklı tarihçi ve yazar Dzemo Halilagic)
BUGÜNKÜ SIRBİSTAN SINIRLARI İÇİNDE KALMIŞ, BİR ZAMANLAR BOŞNAKLARIN ÇOĞUNLUKLA YAŞADIĞI UJİTSE’DEN (UŽİCE) BOŞNAKLARIN GÖÇÜRÜLMESİ !
“Ya din değiştirme ya göç ya da ölüm !”
Eski Ujitse’nin karakalem resmindeki o camii ve daha 19 tanesi ile cemaatları artık hiç yok !
19. yüzyılın ilk yarısında, Belgrad’ın güneyindeki Užice, Sırbistan’ın en büyük şehriydi ve sakinleri burayı “Küçük İstanbul” olarak adlandırdı. Kasaba, büyük bir nüfusun Bosna’ya göçürüldüğü (sürüldüğü) ilk Sırp ayaklanması (1804-1813) sırasında çok acı çekti.
DİKKAT !
1826’da Joakim Vujić’e göre Užice’de 2.000 Müslüman ev, 20 cami ve 80 Sırp evi vardı.
DİKKAT !
İngiliz gezi yazarı Andrej Archibald Paton da 1843’te Užice’de kalmış, ancak Vujić’in aksine Müslümanlara Užice’de 3.500 Müslüman ve 600 Sırp hanesi olduğunu bildirdiğini,
DİKKAT !
Vladimir Karić ise 1844’te Užice’de 3.697 Türk (Müslüman Boşnak ve az sayıda Arnavut) ve sadece 707 Sırp bulunduğunu yazmaktadır.
Kanlıca’daki konferansın sona ermesinden dört gün sonra, 25 Ağustos 1862’de, Užice’de Müslümanları suçlayan Sırpların neden olduğu büyük bir yangın çıktı. Daha sonra Şeyh Camii yıkıldı. Müslümanların Uzice’den Bosna’ya hareket için ayrıntılı bir yön de, Krivi vir üzerinden ve Petric yakınlarında, Bajina Basta’nın altında belirlendi ve insanları ve hayvanları taşımak için Zvornik’ten büyük feribotlar getirildi. Sırp ordusu tahliyeleri izledi.
1862’de Müslüman nüfusun Uzice’den tahliyesi üç grup halinde gerçekleştirildi. Birinci grup 400, ikinci 600, geri kalanı ise çoğunluğu yaşlı ve bitkin olan üçüncü gruptu ve bu son nakil 28 Eylül 1862’de gerçekleşti. Görüldüğü gibi Uzice’nin Müslüman nüfusunun tamamı sadece bir ayfa tahliye edildi.
Kayıtlar, ulaşım başladığında kızların Užice’nin merkezindeki Terazije adlı meydandaki ünlü Bešlagić hanı önünde bir şarkı söylediğinden bahsediyor:
Ah Uzice, küçük İstanbulum,
Seninle mutluyduk, nasıl vazgeçeceğiz
Her köşenden, her dükkanından
Erkek ve kızlarından
Divanlardan ve çarşılardan, Sümbüllerinden ve karanfillerinden…”
Užice’den göçürülen Müslümanlar (3.000’e yakın yetişkin Müslüman ve 1.000’den az çocuk) ve çevre kasabalar doğu ve kuzeydoğu Bosna’ya yerleşti.
Yeni oluşumda altı kasaba kuruldu: Kozluk, Šamac, Orašje, Brezove Polje, Kostajnica ve Orahovo.
Bugün Užice’de 18 Müslüman, 10’u Arnavut ve 8’i Boşnak yaşıyor.
Kaynak: historija.info
■ Iseljavanje muslimana iz Užica
Užice je u prvoj polovini 19 vijeka, pored Beograda bila najveća kasaba u Srbiji, a stanovnici su je zvali „mali Carigrad“. Kasaba je dosta stradala za vrijeme prvog srpskog ustanka, kada se dosta stanovništva iselilo u Bosnu, a Užice je 1826. godine prema Joakimu Vujiću imalo 2000 muslimanskih kuća, 20 džamija i 80 srpskih domova. Također je i engleski putopisac Andrej Arčibald Paton 1843. boravio u Užicu, ali on za razliku od Vujića, navodi kako ga je muselim obavijestio da Užice ima 3500 muslimanskih i 600 srpskih kuca, dok Vladimir Karić pise da je u Užicu 1844. godine bilo 3697 Turaka, (čitaj muslimana) i samo 707 Srba.
Četiri dana nakon završetka konferencije u Kanlidži, 25. avgusta 1862. izbio je veliki požar u Užicu, kojeg su izazvali Srbi koji su za to optužili muslimane, a sve u namjeri da se izvrši još jači pritisak na „Turke“ da se što prije isele. Kasnije je srušena i Šehova džamija. Također je bio utvrđen i detaljan pravac odlaska muslimana iz Užica u Bosnu, i to preko Krivog vira i kod Petrica, niže Bajine Bašte, a iz Zvornika su bile dovučene velike skele za prijevoz ljudi i stoke. Srpska vojska je nadgledala iseljavanje.
Evakuacija muslimanskog stanovništva iz Užica sprovedena je u tri grupe. Prva grupa imala je 400 ljudi, druga 600, a ostatak je činio treću grupu koju su sačinjavali uglavnom stari i iznemogli, te je ovaj posljednji transport bio 28. septembra 1862. Kao što vidimo, kompletno muslimansko stanovništvo iz Užica je iseljeno za samo mjesec dana.
U zapisima se spominje da su, kad su krenuli transporti, djevojke ispred poznatog Bešlagića hana na visoravni zvanoj Terazije u centru Užica zapjevale pjesmu:
„Oj, Užice, mali Carigrade,
Dok bijaše, dobro.
Kroz tebe se proći ne mogaše,
Od ćošaka i od ćepenaka,
Od momaka i od djevojaka,
Od divana i od bazardžana,
Od zumbula i od karanfila…“
Iseljeni muslimani iz Užica (blizu 3.000 odraslih muslimana i nešto ispod 1.000 djece) i okolnih mjesta naselili su se u istočnoj i sjeveroistočnoj Bosni. U novoj postojbini osnovano je šest kasaba: Kozluk, Šamac, Orašje, Brezove Polje, Kostajnica i Orahovo.
Danas u Užicu živi 18 muslimana, 10 Albanaca i 8 Bošnjaka.
Uzice’den göç eden Müslümanlar (3.000’e yakın yetişkin Müslüman ve 1.000’den az çocuk) ve çevre kasabalar doğu ve kuzeydoğu Bosna’ya yerleşti. Yeni oluşumda altı kasaba kuruldu: Kozluk, Šamac, Orašje, Brezove Polje, 9 Kostajnica ve Orahovo.
Bugün Uzice’de 18 Müslüman, 10 Arnavut ve 8 Boşnak yaşıyor.
Nusret Sancaklı
