Yazan: Nusret SANCAKLI
Karadağ Devleti sınırları içindeki Adriyatik Denizi kıyısında bulunan Kotor,Budva,Risno,Bar ve Ulcnj şehirleri Avarlar döneminde ( M.S 560-805) kurulmuş şehirlerdir.Osmanlılar bölgeye gelene kadar Karadağ’ın iç kısımlarında şehir yerleşimi pek yoktu.Daha çok kale ve Pazar yerleri ile etraflarında küçük çaplı yerleşim birimleri şeklinde idi.Bölgede İllirya menşeyli ;Medun,daha sonra Bihor,Onogoşt,Kunany (Kukanj),Plav ve İşkodra gölü yakınlarındaki Jablyak (Zablyjak) kaleleri vardı.Bu kaleler,askeri amaçla kurulmuş oldukları için büyümemiş,etrafında yer alan köyler de gelişememişlerdi.Ortaçağda gelişmiş önemli Pazar yeri merkezleri; Pljevlja veya Taşlıca,Budimlija(Berane),Kruşevo(Gusinje),Podgorica ile Rjeka Crnojevica-Obod idi.
Bilindiği gibi, Karadağda yaşayan insanların kökenleri, heterojen olup, tarih boyunca tek bir halk yerine yerel birkaç kabile yanında İlir,Kelt,Roma,Vlahe,God,Avarlar ile 7.asırdan sonra kuzey kısımlarında Slavlar ve doğu ile güneydoğu taraflarında ise Boşnyaninler(Boşnaklar) yaşamışlardır.Ortaçağ’daki Bosna Devleti zamanında Kakanj ve Bukvica Bogomil yerleşim merkezi idi.1459 yılında Papa’nın baskılarına dayanamayan Bosna Kralı Tomaş Kotromaniç Bosnadaki 40000 Bogomili ülkesinden kovmuş,ülkesine ve bugunkü Doğu Karadağ topraklarına Onogoşt’tan Herseg Novi’ye kadar olan bölgeye yerel Bogomillerin yanına yerleşmişlerdir.Ayrıca Kriçi ile Ljubovice nahiyeleri de Osmanlı öncesinde mevcut yerleşim birimleriydi. Akova yakınlarında da işler bir pazar yeri vardı.
Osmanlılar Döneminde (1404-1852) Karadağda inşa edilmiş olan 12 yeni şehrin Boşnakların hem Karadağda hem Bosna Hersekte hem de bugünkü Sırbistan sınırları içindeki Kuzey Sancakta millet olarak gelişmelerinde çok önemli etkileri olmuştur.
Karadağ,Osmanlı Dönemine kadar uzun süre şehirlere ve şehirli bir halka sahip olamamıştır.Örneğin Cetinje şehri 15.yüzyılın sonlarında (1482) şehir olarak inşa edilmeye başlayıncaya kadar ,birkaç evi ve meyhanesi olan küçük bir yerleşim birimi iken ,Rijeka Crnojevica ise küçük bir yerleşime benzeyen Pazar yerinden başka birşey değildi.
Eski Karadağ ve Brdo bölgeleriyle çevresinde yerleşik olan Karadağlı kabilelere göre ,”elde kazma,ziraat yapıp ,ticaret ve zanaatkarlıkla uğraşmaktansa ,elde tüfek ,haydutluk yaparak dağ hayatı yaşamak çok daha kolaydı.”.Bu nedenle BOŞNAKLAR ile Karadağlılar topluca birlikte pek yaşamamış ,ayrı ayrı yerlerde hayatlarını sürdürmüşlerdir.
Podgorica,Pljevlja ile Herseg Novi günümüzdeki Karadağ devlet sınırları içinde olan topraklarda inşa edilen ilk Boşnak şehirleridir.Tam olarak belirlenemiş olsa da şehir olarak Podgorica ‘nın ilk temelleri Ribnica ile Moraça nehirlerinin birbirine kavuştukları yerlerde 1466-1474 yılları arasında tahiminlere göre Fatih Sultan Mehmed ‘in emriyle atılmış olduğu sanılmaktadır.Şehrin ilk ismi Tepedogen-Depodogen olmuş ,geçen zaman içerisinde Podgorica adını almıştır. Onogoşt,Eski Karadağ, Kosova ve Brdo arasında kurulmasının nedeni Osmanlıların bölgeye hakimiyet kurmak ve bölgeyi kontrol altına almak istemelerindendir. 1833’e kadar içinde ağırlıklı olarak Boşnaklar yaşadığı için Bosna Eyaletine bağlı kalmışlardır. Podgorica tarihini yazan Alija Nametak ,Podgoricalıların kendilerini Hersekli olarak gördüklerini ,kültürel yaşam ve edebiyat ile sanat bakımından Karadağ ve Arnavut halkları ile ortak noktaları olmadığını belirtir.Konuştukları dili Sırpça ve Hırvatçadan ayrı tutarak NAŞKİ JEZİK ( Bizim dilimiz) demişlerdir.
Hemen hemen aynı dönem içerisinde Taşlıca ( Pljevlja) şehrinin inşasına başlanmıştır.Hersek Sancağının 1477 yılına ait defter kayıtlarında “şehirlerin inşası için 23 parsel tahsis edilmiştir” diye kaydedilmiştir.Taşlıca; 1576 yılında gerçek şehir statusune kavuşmuş tek yerleşim birimi olup,1570’ten 1830 a kadar Hersek Sancağının merkezi olarak kalmıştır.
Kuruluş sırasına göre 3.şehir Novi (daha sonra Herseg Novi) şehri olmuştur.Aslında inşasına Podgorica ile Taşlıcadan çok daha önce başlanmış fakat yapılan bu çalışmalar yeterli olamamış,uzun yıllar boyunca şehir olarak gelişememiştir.Şehrin ilk temellerine Bosna Kralı Tvrtko atmış,( 1353-1391) inşasına devam ettiren Herseg Stjepan Kosaca’dan “ Herceg”ismini almıştır.
Osmanlılar bölgeyi fethedince yarım kalmış şehrin inşaasına devam etmişler 1508-1511 yılları arasında inşaa çalışmaları hızlandırılmıştır.1508 yılında şehirde 4000 inşaat işçisinin çalıştıgı kayıtlara geçmiştir.Gelişimi içerisinde şehir ,Osmanlılar döneminde Bosna Eyaleti’nin bir Boşnak sahil şeridi olmuş öncelikli olarak ithalat-ihracaat yapılan ( ağırlıklı tuz ithali) çok önemli liman özelliğine kavuşmuştur.
Kaynak: Boşnak Dunyası
