KARAMÜRSEL BOŞNAKLARI

KARAMÜRSEL İLÇESİ
Boşnak diyarı olan ilçe ismini Osmanlı Devleti’nde hizmet etmiş olan eski Karesi Beyliği komutanlarından Karamürsel Alp’ten alan İlçenin yüzde 40’ını Boşnakların oluşturduğu ilçe,Kocaeli’nin doğal güzelliklerinin yanı sıra güzel sahillerine sahiptir.Balkan,Kafkas ve Boşnak göçmenler yerleşmiştir.
Kocaeli körfezinin güneyinde, Gölcük ile Yalova arasında yer alır. Sahili, balık lokantaları, meyve bahçeleri (kiraz, erik, şeftali, armut, incir vb.) ve zeytinciliğiyle bilinir. 1995 yılında Altınova ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır. 2008 yılında bazı belde ve köyler mahalle statüsüne geçtiğinden şehir nüfusu artıp kır nüfusu azalmıştır.2022 yılındaki verilere göre 59.676’dır.Yüzölçümü 25 800 hektar yani 258,00 km²’dir.

BOŞNAKLARIN KARAMÜRSELE YERLEŞMESİ
Belediye Başkanı İsmail Yıldırım da Boşnaktır . Mevcut nüfusun yaklaşık yüzde 50’ye yakınını oluşturan Boşnaklar ilk kez 1877-78 yılındaki 93 harbi sonrasında gelmeye başlamışlardır.İlk yerleşenler Sarajevo,Tuzla ve Mostar’dan Kapetanovic ve Dizdarevicler ,Mostar ve Trebinje’den de Sulejman Şekure ve Melka Brizina ile aileleridir.

Karamürsele ilk dönemde Salkoviç-Çerimagiç-Demiroviç-Begoviç-Agbabiç-ŞehoviçSejfiç(Aslanagiç)-Alajbegoviç-Jerkoviç-Bijediç-Baboviç -Ramiç-Varup – Alaşkoviç – Çatoviç sülalelerinin Trebinje’den yerleştirildiğini görürürüz.

Boşnaklar,Karamürsel’e yerleştikten sonra Türkiyede yetişmeyen erik meyvesini getirmiş ve erik yaygınlaşmıştır.Zaten şehir merkezine yerleşenler genelde ticaret ve tarım,köye yerleşenler ise tarım ve hayvancılık yapmışlardır.

Avusturya-Macaristan’ın 1878 Berlin Antlaşması ile Bosna Hersek’e geçici (!) olarak yerleşmesine müteakip bölgedeki Boşnaklardan bir kısmı direniş göstermeye başlamıştır.Özellikle de Avusturya-Macaristan İmp’nun aldığı kararla Boşnakların da askere alınması bu tepkiyi arttırmıştır.İşte bunlardan Hacı Ömer Bizovic ve akrabaları da Avusturya-Macaristan yönetimi tarafından direniş gösterdikleri gerekçesiyle tutuklanmıştır.Ancak dönemin Osmanlı Padişahı 2.Abdulhamid devreye girerek serbest kalmalarını sağlamış ve Bizovicler Karamürsel’e getirilerek İhsaniye Köyü’ne yerleştirilir..

1880 yılında 25 hane Bosna göçmeni Karamürsel’e iskan edilirken, 1881 yılında ise 40-50 hane Bosna göçmeni Karamürsel’e iskan edilmiştir.

1881’den itibaren Karamürsele Boşnak göçleri hızlanacaktır. Ancak bazen iskan için getirilen Boşnaklardan 5 yıl kadar bekleyip de henüz yerleştirilmeyip Adapazarına gönderilen Boşnaklar da olmuştur.r. 12 hane 46 nüfus Bosna muhacirinin vekilleri Bayram ve Abdullah takdim ettikleri arzuhallerinde 1881 yılında göç ettiklerinde Karamürsel‟e sevk edildiklerini ancak beş yıl geçmesine rağmen iskan edilmemeleri üzerine Eylül 1886‟da Adapazarı‟na sevk edildiklerini ancak burada dahi iskan edilmemeleriyüzünden muhtaç duruma düştüklerinden bahsederek iskan edilinceye kadar kendilerine tayinat verilmesini talep etmişlerdir.1881-1894 Arası Karamürsel’e totalde 144 kişi iskan edilmiştir.Bununla birlikte 1878 ile 1894 tarihleri arasında Karamürsel‟e gelmiş ama hâlâ yerleştirelememiş Boşnak muhacirlerin olduğunu bilmekteyiz. Bunların toplam sayısı 751 idi.(1895 yılı )
İstanbul‟da bulunan Bosna muhacirlerinin iskânı için sahillerde ne kadar münasip boş arazi olduğunun bir an önce bildirilmesi emrini içeren 30 Ekim 1883 tarihli padişah iradesine karşılık İzmit Mutasarrıflığından gönderilen yazıda sancak dâhilinde muhacir iskânına elverişli arazinin bulunmadığı bildirilmiştir. Buna rağmen devlet Kocaeli Sancağının özellikle Adapazarı ve Karamürsel kazalarına iskan edilmek üzere Boşnak göçmenlerini sevk etmişti.

1885 yılında Karamürsel Oluklu köyünde iskan etmiş Bosna muhacirleri kendilerine verilen arazi koru ve ormanlık olduğu için bir iki sene buraları açıp ekime uygun hale getirmek için uğraşmışlar. Muhacirler ancak bu sürecin sonunda mahsul elde edebildikleri halde yerli halk gibi kendilerinden aşar ve diğer vergilerin talep edildiğinden bahsederek kendilerini toplayıncaya kadar bu vergilerden muaf tutulmalarını rica etmişlerdir. Karamürsel kaymakamlığı, eski kaymakam tarafından bu muhacirler hakkında zorluk çıkarıldığını, bu muhacirlerin iki senede yerleşebildikleri ve üçüncü yıl ziraat edebildiklerini ve muafiyete layık olduklarını bildirmiştir.

1887 tarihinde Boşnaklar gemilerle Karaköy Rıhtımı’na oradan da uzun bekleyişler sonucunda Karamürsele getirilmiş ve daha sonra günümüzde Yalova’ya bağlı olan Hersek Bölgesine düşünülmüştür.Ancak bölgenin bataklık olması nedeniyle Muhacir İskan Komisyonu tarafından Hacı Bizovic ve ailesi İhsaniye’ye,Diğer sülalerden Gaçolar,Zaimoviçlerin bir bölümü ve Spahiçler Sarıkum’a yerleştirilir.Spahiçlerden Derviş Mehmed ve oğlu Hüseyin efendi bir cami ve mektep yaptırmıştır.
1887 tarihli bir yazıda Karamürsel‟e Karahisar-ı Sahip sancağı Sandıklı kazasında iskan olunmuş Hersek muhacirlerinden 106 nüfusun vekili Halil bin İbrahim imzasıyla verilen arzuhalde, kıtlıktan dolayı iskan bölgelerini terk ederek Karamürsel kazasına göç etmek zorunda kaldıkları ve muhtaç duruma düştüklerini belirterek tayinat verilmesi talebinde bulunmuşlardır.

İzmit Sancağı Karamürsel kazâsında Bosna muhacirleri yerleştirilmiş, gerekli arazi muhacirlere tapularıyla verilmişti. Muhacirlerin yerleştirildiği köye Hayriye ismi verilmiştir. Hayriye köyüne iskân edilen Boşnak muhacirlerin arazisine 1888 yılında komşu Kara Ahmed köyü halkınca saldırıda bulunulmuştu. Konu Hükûmet‟e bildirilince, Hükûmet tarafından izmit Mutasarrıflığı‟na bu tür olayların önlenmesi talimatı verilmişti.

1890 yılında henüz iskan edilmemiş Bosna muhacirlerinden 150 hanenin mevcut olduğu ve Karamürsel kazasında da henüz yerleştirilmeyen miktarı bilinmeyen Bosna muhacirinin bulunduğu belirtilmiştir.
Derviş Mehmed’in yaşlanmasından sonra ise Boşnaklar merkezden kendilerine İmam atanmasını isterler.1892 yılında yaptıkları müracaat üzerine padişah iradesi ile maaşlı bir imam ve muallim tayin edilir.Yine 1887 yılına kadar kendilerine ziraat yapabilecekleri arazi tahsis edilemeyince Geğbuze (Gebze) kazasında Mahmud İlyas Paşa vakfına bağlı Kavak denen arazi talep edilmiş ancak bu arazi boş olmadığı için yeni bir yer konusunda saltanat tarafından talimat verilir.

1888 yılında Karamürsel Hayriye köyüne tapularıyla beraber yerleştirilen Boşnakların arazilerine komşu Kara Ahmed köyü halkınca saldırılarda bulunulmuştur.Konu hükümete bildirilir ve İzmit mutasarrıflığına bu tür olayların önlenmesi talimatı verilir.

Kapetanoviçler ,Şekore ve Brizina sülaleleri ise Karamürsel merkeze yerleştirilir. Diğer Boşnak sülaleler ise Karapınar,Karaova (Hayriye) ,Oluklu(Kurjanicli Boşnaklar) ,Tahtalı,Semetler ,Yalakdere,Ayazma ve Kaytandere köylerine yerleşir.

Karamürsele en erken gelen sülale olan Kapetanoviclerin hayır işleri yaptıkalrı bilinir.Begoviçler ise açtıkları işyerleri ve 100 kadar dokuma tezgahı ile 400 işçiye iş sağlamış ve ekonomiye katkıda bulunmuşlardır.

Tahtalı Köyüne 1901 yılında Boşnaklar yerleştirilirken devletten maddi destek alarak tarım ve hayvancılıkla uğraşmaya başlarlar.Burada kerestesini ve diğer malzemelerini kendileri karşılayacaklarını bildirerek okul ve cami yapılması için para talebinde bulunmuşlardır.

İhsaniye Köyü 1878 tarihinde Bosna Hersek’in Avusturya Macaristana bırakılmasından sonra Türkiye’ye göç eden Boşnaklar tarafından kuruldu. Günümüzde İhsaniye Stolac ilinin Korneic köyünden gelen Boşnaklar tarafından kurulmuştur.Köyde Boşnak Kültürü ve Boşnakça unutulmamıştır Köyün kurucusu 2.Abdulhamid’in muhafizlarından Hacı Ömer Bizovic’tir.Padişah tarafından köy kurması için görevlendirilen Hacı Ömer ağa köyü kurduktan sonra hemşehrilerini getirir.Bizoviç,Hüsniç,Merhamiç,Bilali,Mişoviç ve Avdiç ve Birzina Aileleri köye yerleşen ilk ailelerdir.İhsaniye Köyü Novo Selo olarak bilinir.

Karamürsel Yalakdere’ye yerleştirilen Boşnaklar burada Pomaklar ve Selanik göçmenleri ile beraber yaşamaya başlar.Ancak bu muhacirlerin arasında ayrımcılık oluşur.O kadar keskindir ki Boşnakların ve Pomaklarım kahveleri ayrılmıştır.5-10 yıl öncesine kadar bu ayrımcılık çok keskin görülmüştür.Pomaklar Boşnakça bilmediği halde köydeki Boşnaklar Pomakça konuşabilmektedir.
1892 tarihli bir belgede eski ismi Sultaniye olan Oluklu’ya 30 hane 147 Boşnak iskan edilmiştir.

1893 tarihinde Karamürsel’de 1293 Boşnak bulunmaktaydı.Bu rakama 6 mahalle ve 6 köy dahildir.
Devlet Karamürsel’e yerleştirdiği Boşnaklara her türlü maddi imkanı sunmaya çalışırken bazen de imkansızlıklar söz konusu olduğunda Boşnak muhacirler kendi çabalarıyla evler inşa ettiler.Bosna muhacirlerinden Dizdarvik kardeşler Karamürsel‟e yirmi dakika mesafede Sait ve Mehmet Beylerden satın aldıkları çiftlikte ev inşa etmek istediklerinde Karamürsel Belediyesi buna engel olduğu iddia edilmiştir. Bu husustaİzmit Mutasarrıflığına hitaben kaleme alınan yazıda, muhacirlerin iskanı için devletçe bir çok fedakarlık gösterildiği bir sırada kendi paralarıyla yerleşmek isteyenmuhacirlere güçlük çıkarılmaması gerektiği bildirilmişti.

1895 Tarihli belgelerde ise Karamürsel’de iskan edilmemiş Bosna muhaciri sayısı 152 hanede 751 nüfustur. Bu nüfusun 330‟u kadın ve 421‟i erkektir. Yine henüz ne mesken ne de geçim vasıtaları tedarik edemeyip devletin yardımına en fazla muhtaç olan muhacirlerin nüfusu ise 38 hanede 106 kişidir.
Belgelere göre Karamürsel kazasında Boşnak göçmenler hakkında bazı bilgiler vardır. 19 Haziran 1895 tarihli İzmit Mutasarrıflığı’ndan Dahiliye Nezareti’ne gönderilen yazıda Karamürsel kazasındaki Boşnak göçmenlerin hane ve erkek-kadın sayıları belirtilmişti.

Yerleşim alanı : hane -erkek – kadın
Kayacık mahaııesi 6- 9- 9
Hacı Omer Ağa 4- 11- 14
Cami-i Atik 42 -86- 79
İsmail Ağa 12 -33- 17
Debbağhane 3- 4- 3
Hayriye köyü 83 – 173 – 156
Oluklu köyü 39 – 126 – 92
Karapınar köyü 49 – 161 – 116
ıhsaniye köyü 27 – 68 – 50
Dere köyü 13 – 28 – 26
İnebeyli 8 -18 – 14

Yine 1895 tarihli belgelerde Karamürsel Kasabası‟na 69, Sarıkum Mahallesine 8, Karapınar köyüne 21, Hayriye köyüne 14, İhsaniye köyüne 1, Oluklu köyüne 5, Kaytazdere‟ye 4, Dereköy‟e 11, Yalakdere‟ye 6, Ayazma‟ya 2, Bosnalı Hacı Hafız Bey Çiftliği‟ne 2, Bosnalı Feyzi‟nin Çiftliği‟ne 1, Kasım Ağa Çiftliği‟ne 1, Kafla Çiftliği‟ne 2, Mahmut Bey Çiftliği‟ne 1 kişi iskan edilmiştir.

Bunların Hane Sayıları İtibari İle Göçmenlerin Memleketleri ise şöyledir: Trebin 30 hane, Mostar 22 hane, Lubin 9 hane, İzvornik 7 hane, İstolce 28 hane, Koniçe 17 hane, Saray 7 hane, Liyubuşka 5 hane, Travnik 23 hane, Ehlune 12 hane, Banya Luka 7 hane, Visoko 3 hanedir.

15 Ağustos 1897 (3 Ağustos 1313) tarihli yazıda Sarıkum adlı mahalde ikamet eden halkın sayısının 24 hanede 107 nüfusa ulaştığı gibi bir taraftan da binalar inşa edilmesiyle mahallenin genişlediğinden padişahın adına nispetle ayrıca bir mahalle teşkil edilmesi hususunda padişah iradesinin çıktığından emsali gibi gerekenin yapılması istenmiştir.

Muhacirler iskan edilmek üzere Kocaeli sancağına sevk edildiklerinde bunların hemen iskan edilip üretici konuma geçmeleri mümkün olmuyordu. Bu durum muhacirlerin iskan edilene kadar guruplar halinde veya aile adına yardım taleplerine neden oluyordu.1899 tarihli bir belgede Bosna‟dan göç ettikten sonra Karamürsel‟e sevk edilmiş olan 3 hane de 9 büyük ve 4 küçük nüfustan oluşan Ömer oğlu Tahir ailesi iskan edilene kadar yardım talebinde bulunmuşlardır. Bunun üzerine küçüklerine günlük yarımşar ve büyüklerine birer kıyye-i cedit (1 kg) ekmek bedelinin verilmesi ayrıca ödenmesi gereken meblağın mahalli emvalden ödenmesi ve alınacak senetlerin İdare Meclisinden tasdikli defter ile beraber hazineye gönderilmesi İzmit Mutasarrıflığına yazılmıştır.Yine 1901 tarihli bir belgede Karamürsel kazasına dâhilinde bulunan Tahtalıkale adlı mahalde iskan edilen 28 hanede 114 nüfus Bosna muhacirleri henüz ürün elde edememeleri nedeniyle geçimlerini sağlayabilmek için hasat mevsimine yani ürün elde edene kadar yardım talebinde bulunmuşlardır. İzmit Mutasarrıflığı bu muhacirler için 28.500 kuruşun sarfına gerek göründüğünü bildirmesi üzerine Sadaret, Maliye Nezaretine bu meblağın bir an önce havale edilmesi gereğini bildirmiştir.

1901 Yılında Boşnakların iskan edildiği Tahtalı Köyünde Boşnakların talebi ile cami ve okul yapımına devlet destek vermiştir.

Karamürsel‟e tabi 400 den fazla haneden oluşan Fuğlacık Rum köyü civarında Tahtalı (Pilavtepe yakınında) mevkiinde 1901 yılında iskan edilmiş 30 hane Boşnak muhacirinin Fuğlacık köyü ahalisinin arazisine müdahalelerinden dolayı kavga yaşanmıştır. İzmit Mutasarrıfı Kazım bu hadiseyi Mabeyn-i Hümayun Başkitabetine gönderdiği 21 Şubat 1902 tarihli telgrafta aktarırken kavgada Boşnaklardan bir kişinin balta ile öldürüldüğünü, biri hafif diğeri ağır iki kişinin yarandığını Hıristiyanlardan ise bir kişinin yaralanmış olduğunu bildirir. Kazım Bey her iki tarafın da merkeze çağrılarak gerekli ve etkili nasihatlerde bulunulduğunu, bu hadisenin tekrarına bir daha meydan vermemek ve Boşnaklarla Rumları barıştırmak için önemli tedbirler alındığını gibi bu olaya cüret edenlerin tamamının tutuklandığını belirtir.

Muhacirlere kişi başı ne kadar yardım parası verildiğine dair Karamürsel‟e bağlı Tahtalı köyünde akrabaları yanında iskan edilen 9 yetişkin ve 6 çocuk toplam 15 nüfus Bosna muhacirlerine yapılan yardım gösterilebilir. Bu muhacirlerin yetişkinlerine günlük 40 para (1 kuruş) ve çocuklarına 20 para olmak üzere üç aylık 1350 kuruş ödeme yapılmasına izin verilmiştir (1902 ).

Böylece kurulan mahallenin adı idari teşkilatta “Hamidiye Mahallesi” olarak yerini almıştır. 1902 tarihinden itibaren “Boşnak Hamidiye Mahallesinin” tekrar eski ismi olan “Sarıkum” ile adlandırılması uygun görülmüştür.Bu yazışmalarda dikkati çeken bir husus hane sayısıdır. Derviş Mehmet oğlu Hüseyin Efendinin 1892 tarihli arzuhalinde yer alan “bundan on bir sene akdem İzmit Sancağı dahilinde Karamürsel kasabasına hicret olunarak yirmi beş hane bulunduğumuzdan olsırada kendi servetimiz ile…” ifadesinden bu muhacirlerin ilk yerleştiklerinde yirmi beş hane oldukları anlamı çıkmaktadır. Ancak yine aynı tarihli mahalle halkının yazdırdığı arzuhalde ki “…yirmi beş haneden müteşekkil Bosna muhacirin mahallemiz…” ifadesi ve 1897 tarihli yukarıda yer alan ifadeden mahallenin kaç hane olarak kurulduğu bilinmese de 1890‟lı yıllarında başında 25 haneye yükseldiğini söyleyebiliriz.
Türkiye’ye Boşnak göçlerinin hızlandığı Mart 1923 tarihinde Kocaeli’ne de yine yoğun Boşnak göçleri görülür.Bu dönemde Karamürsel’e 19.104 Kandıra’ya da 48 Boşnak gelip yerleştirilir
.
BOŞNAK MUHACİRLERİN AİLE BAZINDA KARAMÜRSELDE DAĞILIMI
MERKEZ: Spahic-Şekore-Kapetanovic-Brizina-Dizdarevic-Akbabiç-Çenan-ŞainoviçBegoviç-Bizoviç-Gaço-Arslanagiç-Burek-
Trebinje’den gelip Karamürsele göç edenler ise : Şabanac-Repak -Salkoviç-Çerimagiç-Demiroviç-Begoviç-Agbabiç-Şehoviç-Sejfiç(aslanagiç)-Alajbegoviç-Jerkoviç-Bijediç-Baboviç -Ramiç-Varup – Alaşkoviç -Çatoviç -Zeço
Stoc’dan gelip Karamürsele yerleşen ailelerden bazıları ise Avdiç-Bajramoviç-Başariç-Begoviç-Bijediç-Bilali-Brzine-Çame-Çekre-Çengiç-Dedoviç-Demiroviç-Dizdar-Dzeke-Festiç-Gerin-Grebe-Hajdaroviç-İsakoviç-Jakuboviç-Ljuboviç-Mulaç-Pizoviç-Sadzaç-Salkoviç-Serdaroviç-Spahiç-Şariç-Şute-Tanoviç-Zeçe-Zeçiç-Zuboviç
KARAPINAR KÖYÜ: Zaimovic,Mrako,Penava,Busovlag,Plavic-Brizina-Rosic-CinoFatimic-Dudic-Sulkic-Hasanagic – Hokic-Agiç(Daimoviç)-Zaimoviç–Ştalo (Şahmanoviç)–
Biyediç(Dikkuş)-Tırgoviç–İsmailoviç–Memişoviç(Bosovljak)—Hajriç–Vraço–Rubiç
(Soytürk)–Alajbegoviç–Novaliç–Vizok–Seyfiç(Aslanagiç)–Nuhbegoviç–Krepek–
Begoviç–Bavro–Karaosmanoviç–Mujagiç–Softiç–Jerkoviç–Karabeg–Penava–Bilal–
Naziç–Koneviç—Musiç–Agan–Hociç–Eminoviç—Megiç—Kekiç—Ramiç—Fatimiç
İHSANİYE: Bizovic-Krelo-Mehremic-Nanic-Cekrov-Mijovic-Delic-Brizina-Avdic-Mişoviç
HAYRİYE: Burek-Karalic-Basaric-Sahakovic(Sağkol)-Rudan(Öztürk)-Cengic-DesicBrizina(Sağdıç)-Masic(Ihlamur)-Zaboravic-Softic-Spahic(Akbulut)-Haydareviç (Çetin),
Burek (Börek), Karalıç (Kılıç), İbrahimbegoviç (Cengiz), Festiç (Erdoğan), Sariç (Kaya),
Başaniç (Bayar), Draçiç (Güven), Şehoviç (Uysal), Cenani (Keskin),Berzina (Sağdıç),
Desiç (Çimen),Biyeloviç (Aksoy). Beşiriç (Yavuz), Gerin (Geril)
,Penava,Zubanovic,Çoro,Mudirovic,Çavaliç,Deşiç,Şabanoviç,Guskiç,Bjelovac,Capaçiç,Cula
gic,Bavriç,Çorda
TAHTALI: Akbabic-Şotra-Burek-Burutus-Muallacic
OLUKLU: Begovic-Şejhovic-Bijedic-Hacic-Cerimagic-Demirovic
YALAKDERE: 1878’lerden itibaren Bosna Krajinası’ndan gelen göçmenler
yerleşmişlerdir. Burada Fazlagiçler (Fazla), Taneviçler (Taner), Puşinalar (Kızılkaya),
Çatoviçler (Yazıcı), Kolaşinaçlar (Kılıç), Dizdareviçler (Yılmaz), Satarlar (Yamaç),
Zekanoviçler (Yılmaz),Galanovic
SEMETLER: Avdic- Duranbaşiç – Bjediç – Çatoviç- Pajoviç- Muyaçiç -Tutoviç -SpregoviçGosto-Ramiç- Nişiç

Kaynaklar:
-Boşnaklar Türkiyenin Sadık Vatandaşları- Sait Kacapor
-Wikipedi
-Kocaelinin Tarihi Sempozyumu Notları
-Karamürseligor.blogcu.com
-bosnakmedya.com
-Muammer Demirel-Bosna Göçmenleri Makalesi
-Alahimanet Bosna ,Tufan Gündüz..
-Esat Güngör Mektup Dergisi 2.sayı
-Boşnakların Türkiyeye Göçleri 1878-1934 ,Fahriye Emgili
-https://www.turkiye-belediyeleri.com/karamursel-belediyesi.html
-Cihan Yalvar 1877-1924 Yillari Arasinda Yalovaya Göçler
-19. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA KOCAELİ SANCAĞINA GÖÇLER VE GÖÇMENLERİN İSKÂNI,Doktora Tezi,Oğuz POLATEL