NURAY GÜNEY-BOŞNAK MEDYA
ABD’nin girişimleri sonucu sağlanan 60 günlük ateşkesin ardından, Tudjman, Miloseviç ve Izetbegović ’in katılımlarıyla ABD gözetiminde Ohio eyaletindeki Dayton kentin’de, 1-21 Ekim 1995 tarihlerinde yapılan görüşmeler sonucu “Dayton Barış Antlaşması” 14 Aralık 1995’te Paris’te imzalanmıştır. Bu antlaşma ile ülke topraklarının %51’inin Boşnak Hırvat Federasyonu, %49’unun ise Bosnalı Sırpların kontrolü altında olmasına karar verilmiştir.[1] Bu antlaşma ile inşa edilen Bosna Hersek devleti, 10 kantondan oluşan Bosna Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti olmak üzere iki entiteye ve Brcko adında küçük özel bir bölgeye ayrılmıştır. Bu iki entitenin siyasi ve ekonomik yapılanmaları birbirinden farklıdır.[2]
Bu antlaşma, şartların kazanan devletler tarafından belirlendiği bir antlaşma olmamakla birlikte, uluslararası toplumun başta ABD’nin savaşan taraflara baskısı sonucu imzalanan bir antlaşma olduğu için tarafların hiçbiri savaş amaçlarını tamamen gerçekleştirememiştir. Dayton Antlaşması, düşmanlıkların sona erdirilmesi, çatışmaya taraf olan orduların ayrılması ve uluslararası toplum ve Bosna Hersek halkına barışma, mültecilerin geri dönüşü ve yeniden imar sürecini başlatabilecekleri güvenli bir ortam inşa edilmesi şartını getirmekteydi.[3]
Dayton antlaşmasının imzalanmasında ciddi bir Amerikan baskısı olmuştur. Çünkü sorunu çözen taraf olarak en güçlü ülke olduklarını dünyaya kabul ettirmek ve saygınlıklarını arttırmak istemişlerdir. Bir de Rusya’yı Batı’ya küstürmemek istedikleri için rencide etmeme düşüncesi hâkimdir. Sırpların ise en büyük destekçisi Ortodoksluk üzerinden birleştikleri Rusya’dır. Bu yüzden de Sırplar nüfuslarına oranla hak ettiklerinden fazlasını aldılar.
Dayton Barış Antlaşması; askeri ve çatışmaları önleyici olmak üzere iki alanda düzenlemeler öneren bir ana metin ve 11 Ek’ten oluşmaktadır. Dayton Barış Antlaşması birbiriyle savaşmış üç etnik toplumun birlikte barış içerisinde yeniden yaşamalarını ve işlemeyen kurumların işlemesini hedeflemiştir. Dayton ’un önerdiği anayasa tek devlet yapısı öneriyor gibi gözükmekle birlikte bölünebilen bir devlet yapısına yol açmıştır. Bosna Hersek devleti adına 13 anayasa vardır ve bir karar veya yasanın çıkabilmesi için her üç etnik toplumun da onayı gerekmektedir. Yüksek Temsilcilik, BM üyesi egemen devletin tüm demokratik kurumlarının etkinliğini sıfırlayacak sınırsız otoriteye sahiptir yetkisi Bosna-Hersek’in meşruiyetini zayıflatmaktadır.[4]
UNPROFOR 19 Aralık 1995’te yerini IFOR’a bıraktı. NATO’nun yanında Bosna’ya IPTF polisleri geldi. Bu polislerin silah taşıma, tutuklama ve sorgulama yetkisi yoktur. IFOR’un bölgesel örgütlenmesi, ülkeyi Sarajevo’ya bağlı üç sorumluluk bölgesine böldü. Sarajevo’yu içine alan güney bölümünde Fransız, Banja Luka merkezli Kuzeybatıda İngiliz ve Tuzla merkezli Kuzeydoğuda Amerikan etki alanları oluşturuldu. BM’ye istediklerini yaptırmaya alışkın olan Sırplar NATO’yu da denemek istediler. 24 Aralık’ta bir IFOR uçağıyla helikoptere Sarajevo yakınından ateş açtılar. NATO Avrupa Komutanı Noel’den dolayı cevap vermediklerini, bundan sonra olacak olaylara çok sert cevap vereceklerini söyledi.[5]
Dayton’un Bosna Hersek’te İnşa Ettiği Yönetim Biçimi
Dayton’un inşa ettiği yönetim biçimi ile birlikte Bosna’da dünyanın en karışık siyasi sistemi oluşturuldu. Bosna Hersek’in başında üç kişiden oluşan devlet başkanlığı kurulu var. Bunlar üç kurucu halkı temsil ediyorlar ve içlerinden en çok oyu alan kurul başkanı oluyor. Bir alt basamağında bakanlar kurulu var. Bakanlar kuruluna iki eş başbakan (Boşnak ve Sırp) ve bir eş başbakan yardımcısı (Hırvat) başkanlık ediyor. Bakanlıklarda birer bakan ve ikişer yardımcı bakan bulunmaktadır. Her bakanlığı yöneten üç kişi üç ulus arasında paylaşılıyor.[6]
Devlet seviyesinde ise iki kanatlı meclis bulunmaktadır. Sırp Cumhuriyeti’nin (Srbska) başında bir cumhurbaşkanı var. Sırp Cumhuriyeti’nin kendi meclisi ve bir bakanlar kurulu bulunmaktadır. Federasyon’un başında ise bir başkan ve yardımcısı bulunmaktadır. Bu makamlar bir Boşnak ve bir Hırvat arasında iki yıllığına dönüşümlü olarak tutuluyor. Bakanlıklarda bakan bir ulustan ise, yardımcısı diğer ulustan olmak zorundadır. Federal bölge kendi başkanları, hükümetleri ve meclisleri olan 10 kantondan oluşmakta ve kantonların altında ise belediyeler bulunmakta. [7]
Dayton’dan seçimlere kadar olan sürede Alija Izetbegović, 1991 yılında yapılan seçimlere dayanılarak devlet başkanlığına devam etti. Federasyon başkanlığını ise kuruluşundan beri Krešimir Zubak yapıyordu ve seçimlere kadar o da görevinde kaldı. Srbska’da Radovan Karadžić savaş suçlusu olduğu için görevinden alındı ve yerine 1996 yazında Srbska Milli Meclisi Biljana Plavšić cumhurbaşkanlığına getirildi. Ülke seçimlere bu kadro ile girdi.[8]
Dayton Antlaşması Bosna-Hersek’in tarihsel, sosyal, etnik gerçekliğini ve bölge devletleriyle olması gereken ilişkilerini göz ardı etmiştir. Savaş sırasında yoğun etnik kıyımın yaşandığı Vişegradd, Srebrenica, Zvornik, Foca ve Drina boyundaki toprakların Sırp toprakları olarak kaydettirilmesi anlaşmanın dengesizliğini gözler önüne sermektedir.
Dayton Barış Antlaşması, ekonomik olarak ülkenin tek bir çatı altında bütünleşmesini hedefliyordu. Ülkenin yeniden bütünleşmesi aşamasında en önemli merkezi kuruluşlardan birisi olan ortak merkez bankası Sarajevo’da 11 Mayıs 1997’de çalışmaya başladı.[9]
Aliya Izzetbegoviç’e, Dayton Antlaşması’na neden razı olduğu sorulduğunda, “bunun adil bir barış olmadığını fakat zulüm dolu savaşın devam etmesine kıyasla daha adil olacağını ve mevcut şartlarda ve böylesi bir dünyada daha iyi bir barış antlaşması yapma imkânlarının olmadığını” söylemiştir. Onun bu sözlerinden anlaşıldığı üzere dönemin şartlarını ortaya koymuştur[10]
Dayton Antlaşmasının kısa ve uzun vadeli olmak üzere iki temel amacı vardır. Kısa vadede savaşın durdurulup ölümlerin ve yıkımların önüne geçilmektir. Uzun vadede olanı ise kalıcı barış ve istikrarın sağlanması için gerekli ortamın oluşturulması. Dayton Antlaşmasının bir diğer önemi ise Bosna-Hersek uluslararası arenada bağımsız bir devlet olarak tanınmıştır.[11]
[1] Nesrin Kenar, Bosna Hersek Savaşı, Balkanlar El Kitabı, s. 190
[2] Mehmet Dalar, “Dayton Barış Antlaşması ve Bosna Hersek’in Geleceği”
[3] Nesrin Kenar, Bosna Hersek Savaşı, Balkanlar El Kitabı, s. 190-191
[4] Mehmet Dalar, “Dayton Barış Antlaşması ve Bosna Hersek’in Geleceği”
[5] Osman Karatay, Bosna Hersek Barış Süreci, Karam Yayınları, Ankara 2002, s.19-20
[6] Osman Karatay, Bosna Hersek Barış Süreci, Karam Yayınları, Ankara 2002, s.38
[7] Osman Karatay, Bosna Hersek Barış Süreci, Karam Yayınları, Ankara 2002, s.38
[8] Osman Karatay, Bosna Hersek Barış Süreci, Karam Yayınları, Ankara 2002, s.40
[9] Osman Karatay, Bosna Hersek Barış Süreci, Karam Yayınları, Ankara 2002, s.106
[10] Esra Sezgin, “Dayton Antlaşması Tarihi ve Günümüze Etkileri” (Erişim Tarihi: 19.01.2018) http://www.tuicakademi.org/dayton-antlasmasi-tarihi-gunumuze-etkileri-2/
[11] Esra Sezgin, “Dayton Antlaşması Tarihi ve Günümüze Etkileri” (Erişim Tarihi: 19.01.2018) http://www.tuicakademi.org/dayton-antlasmasi-tarihi-gunumuze-etkileri-2/
