Federal Sosyalist Yugoslavya’nın (FRJ) parçalanması sırasında, 29 Şubat-1 Mart 1992 tarhleri arasında yapılan referandumla, Slovenya ve Hırvatistan’ın ardından bağımsızlığına kavuşan Bosna Hersek’te, ‘‘Bağımsızlık Günü” kutlanıyor.
(“Bosna Hersek Devlet günü” ise, 25 Kasım olarak kutlanır. 25 Kasım 1943 tarihi, ZAVNO-BİH toplantısında, Bosna Herseğin, Federal Sosyalist Yugoslavya içinde, “federal devlet” olarak kabul edildiği gündür. “Devlet Günü”, Bosna Herseğin, Fatih Sultan Mehmet’in, Bosna Krallığına son verdiği 1463 yılından beri ilk defa, tekrar devlet olarak kabul edilmesi günüdür.)
Referandum kararının alındığı dönemde, Hırvatistan ve Slovenya bağımsızlıklarını ilan etmiş, Hırvatistan’da devam eden silahlı çatışmalar, 1991 yılı Eylül ayında, o dönem Avrupa’nın en büyük 4. ordusu olan ve askerlerinin büyük çoğunluğunu Sırplar’ın oluşturduğu Yugoslavya Ordusu’nun (JNA), Ravno köyüne saldırmasıyla Bosna Hersek’e de sıçramıştı.
Aynı dönemde, Sırp Demokrat Partisi’nin liderliğinde, Saraybosna yakınlarındaki Pale’de bir araya gelen Bosnalı Sırplar, 9 Ocak 1992 tarihinde Bosna Hersek Sırp Cumhuriyeti’ni, Grude’de bir araya gelen Hırvatlar ise 18 Kasım 1991 tarihinde Hersek-Bosna Hırvat Birliği’ni ilan etmişlerdi.
Eski Yugoslavya’ya bağlı Bosna Hersek Cumhuriyeti Meclisi, 25 Ocak 1992 tarihinde, uzun tartışmaların ardından referandum kararı aldı. Meclisteki oturumda, Boşnak ve Hırvat temsilciler referandum lehine oy kullanırken, Radovan Karaciç önderliğindeki Sırp temsilciler ise referandum kararına destek vermemişti.
Cumhuriyet Seçim Komisyonu tarafından düzenlenen referandum, Sırplar’ın tüm engelleme ve tehditlerine rağmen yapılmıştı. Ancak, referandumdan sadece bir gün sonra, tüm Saraybosna Sırp kuvvetlerince bloke edilmişti.
Cumhuriyet Seçim Komisyonu, 1 Mart 1992 tarihinde referandum sonuçlarını açıklamış, bu sonuçlara göre referanduma katılanların yüzde 99,44’ü bağımsızlık için ”evet’‘ oyu kullanmıştı.
Bosna Hersek’in bağımsızlık ilanının ardından, 6 nisan 1992’de önce Avrupa Topluluğu, bir gün sonra ise ABD, Bosna Hersek’i bağımsız bir devlet olarak tanıdı. Bosna Hersek, 22 Mayıs 1992 tarihinde ise BM üyesi oldu.
Avrupa’da, 2. Dünya Savaşı’ndan sonra en ağır katliamların, sistematik tecavüzlerin, soykırımın yaşandığı Bosna Hersek’teki kanlı savaş, 1995’te ABD’nin Ohio eyaletindeki Dayton Hava Üssü’nde imzalanan Dayton Barış Antlaşması ile sona erdi.
Dayton, Bosna Hersek’te her ne kadar silahları susturmuş olsa da ülkeyi karmaşık bir siyasi düğümle başbaşa bıraktı. Antlaşmaya göre, savaş döneminde birbiriyle savaşan Boşnak, Sırp ve Hırvatlar, ülkenin kurucu unsurları olarak belirlendi. Bosna Hersek’teki, ”üç başlılık” ve yine Dayton’un getirdiği karmaşık siyasi yapı, Bosna Hersek’i dünyanın en karışık idaresinin hüküm sürdüğü devletlerden biri haline getirdi.
Ülke ayrıca, topraklarının yüzde 49’unu oluşturan Sırp Cumhuriyeti (RS) ile ülke topraklarının yüzde 51’ini oluşturan Bosna Hersek Federasyonu (FBIH) ve özerk Brçko bölgesinden oluştu.
(Oysa, 2013 yılında yapılan nüfus sayınına göre; Sırpların nufusu % 31 kadar çıktı. Bu da Dayton’daki toprak dağılımındaki büyük haksızlığı gösteriyor. Üstelik Boşnaklara soykırım yaptıkları Srebrenica’da Sırplara bırakılmıştı.)
Dayton’a göre, FBIH, kendi başbakan, bakan ve parlamentosu bulunan 10 kantona ayrıldı.
Öte yandan, 1 Mart Bağımsızlık Günü, ülkeyi oluşturan iki entiteden biri olan Bosna Hersek Federasyonu’nda, en önemli milli bayramlardan biri olarak görülüp resmi tatil olarak kutlanırken, diğer entite Bosna Sırp Cumhuriyetinde ise kendi bağımsızlık günü olarak gördükleri ve kendi içlerinde yaptıkları yasa dışı refarandumla, 9 Ocak gününü kutlamaktadırlar. Bu durum, Republika Sırpska’nın federasyodan ayrılıp, bağımsız bir devlet olmak, sonrasında ise Sırbistan ile bütünleşmek isteğini ortaya koyuyor.
NUSRET SANCAKLI
