Hazırlayan: Zeynep Işıl Hamziç Boşnak Medya
Bilindiği üzere 11 Temmuz 1995 yılında Nato tarafından güvenli bölge ilan edilen Bosna Hersek’in Srebrenica şehrinde 8372 kişinin tespit edildiği ancak kesin olmamakla birlikte yaklaşık 30 bin kişiye Sırplar tarafından Boşnaklara büyük bir soykırım uygulandı… Ancak yıllar önce II.Dünya savaşında aynı yerde Srebrenica da tam tersi bir durum söz konusuydu Hırvat ustaşalar tarafından Sırplara uygulanmak istenen bir soykırım yapılmak istenmişti ve bunu öğrenen Boşnakların soykırımı önlemek için Sırplara yardımı etmişti…
Tarihi belgeler de olmasına rağmen Srebrenica’da Sırp katli yapıldığını bilen çok az kişi vardır. İkinci Dünya Savaşı dönemi nadir olarak dayanışma ve cesaret vakalarına sahne olmuştur. Ancak Tuzlalı Müftü Şevket Kurt Efendi ise birçoğuna tanıklık etti. Bugün, bu az sayıdaki ve unutulmaya yüz tutmuş kahramanların faşizme direnerek kurtardıkları binlerce masum hayatın bulduğu huzur ve onların hikayelerinin kayıtları Bosna-Hersek’in tozlu ve yorgun arşivlerinde saklıdır.
Boşnaklar II. Dünya Savaşı boyunca Ustaşa faşizmine karşı büyük ve çok değerli bir direniş göstermişlerdir. Hatta Ustaşa zulmüne karşı çatışmaya bile girmişlerdir. O dönemlerde bu grubun yaptığı eylemlerin sonucunda öldürdüğü insan sayısı bilinmemektedir.
Zulüm Politikası
Tarih, Bağımsız Hırvat Devleti (BHD veya NDH)- Asya himayesindeki Ustaşa terörünün Sırp ve Yahudi nüfusa yaptığı çok sayıdaki zulüm uygulamalarına, Boşnak dini ve siyasi liderlerinin bu zulme nasıl karşı çıktıklarını bizlere anlatıyor.
Tuzlalı Müftü Şevket Kurt Efendi ismi, NDH’nin Sırplar üzerideki planlarını engelleyen, Boşnakların direnişi ile ilgili bilgisi ve bunun sonucunda Saraybosna’da Tarih Enstitüsü Müdürü yardımıyla Srebrenica Boşnakları’nın 3.500 Sırp’ı kurtardığı hadise ile ilgili veriler de İkinci Dünya Savaşı’ndaki cesaret ve kurtarma vakaları konusunda araştırma yapan tarihçi Milisiç, 1942’de Srebrenica ve çevresindeki 3.500 Sırp’ın katliama uğramasının planlandığı bir belgeye ulaştı.
Kara Ustaşa Örgütü
Milisiç, Bosna’nın doğusunda bulunan Srebrenica’nın Kara Ustaşa Birlikleri tarafından işgal edildiğini ve burada yaşayan Sırp halkına karşı organize bir terör saldırısı başlattıklarını söyledi. Bu terör olayları Srebrenica Sırplarının pogromuyla en üst seviyeye ulaşmış olmalıdır.
“Nisan 1942 başlarında Jure Francetiç önderliğindeki Kara Lejyonun Srebrenica’yı işgal ettiğini unutmamak gerekir. Ustaşa terörü 1942 yazında doruğa ulaştı ve Teğmen Kurelac’ın emriyle 3.500 civarındaki Sırp kadın, erkek, çocuk demeden yakalanarak bir kışlaya kapatıldı. Mezarları da hazırlanmıştı. Ancak Müslüman komşuları onları bu sondan kurtardı.
Şanslı bir durum ki, bu öldürme planı bir Ustaşa subayı tarafından bölgenin en saygın Boşnak’ına verilmişti. Bu Boşnak daha sonra çevresindekileri bilgilendirerek onlarla birlikte Ustaşa planını bertaraf etmek için harekete geçti.
“Ustaşa kampı görevlisi Slavko Oraşçiç, Srebrenicalı bazı Müslüman vatandaşlara, özellikle de Nazif Klançeviç’e Sırpların katledilmesine hazırlandıklarını söylemiş. Tuzla’dan bir Müslüman grubunun da Sırpları kurtarmak için harekete geçtiği bilgisi de ulaşmamıştı.
Zorlu savaş koşulları ve hala daha az gelişmiş olmasının yanında haberleşme ve ulaşımdaki aksaklıklar Tuzla’daki Ustaşa bürosunun Müslümanların Srebrenica’daki amacını ulaştırmada yetersiz kalmıştır.
Tuzla’dan Sevkiyat
“Buna rağmen Srebrenica Boşnakları, Sırpların katledileceği haberini alınca, kendilerini suçlu olarak nitelendirilmelerini reddederek kötülüğe karşı koydu. Acilen Tuzla’da bir toplantı organize edildi ve buradan bir sevkiyat gönderdi. O zaman kullanılan telefonlar, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan ve hatları inşa edilmesine kadar geçen 10 yıllık sürede kullanılanlardı. Bunlar kullanılan tek iletişim sistemiydi. Cep telefonları ve televizyonlar yoktu.”
Milisiç, Ustaşa’nın Srebrenica’da yapılan bu hareketin ilk olmadığını söyledi. 1941 yılında Ortodoksların Vidovan Bayramı’nda yine Srebrenica Sırplarını tutuklamaya çalıştılar. Ancak yine Müslüman nüfus olaylara karışarak duruma engel oldu.
Milisiç, Boşnakların bu çabalarının boşuna olacağını ve Ustaşaların cezai planlarını uygulamaya koyacak ve 1943’te zalim ve feci bir katliam yapacaklarını söyledi.
1943 Katliamı
1943 Haziranının ortasında Kurelac, birkaç Müslüman ve Srebrenica’ya yakın köylerde Sırp ve Yahudi katliamı gerçekleştirdi. Kotor Mahkemesi Başkanı Mehmed Aganoviç, eşi ve üç çocuğuyla birlikte; Posta Müdürü Cemaludin Plisko Ustaşa terörünün kurbanı oldular.
Müslümanların öldürülme sebebi ise Partizanlara verdiği destekten dolayıydı.
Srebrenica’nın kısa bir süre için Partizanların eline geçmesi döneminde Aganoviç, Ulusal Kurtuluş Savaşı (NOB) üyelerini evinde ağırladı. Plisko da NDH’ye karşı çıkarak anti-faşist hareketlere destek vermekle suçlandı. Bu doğrulanmamış iddianın sonucu olarak da öldürüldü.
“Partizanlar 1943’te Srebrenica’yı kurtardıklarında Aganoviç birkaç Partizanla birlikte burada kaldı. Ustaşa yetkilileri bunu yeniden bir işgal sebebi olarak gördü. Aynı zamanda Aganoviç’in eşi de bir Sırp milliyetçisiydi. Bu da tutuklanma sebebi olabilirdi. Ancak ben bunun çok önemli olduğunu zannetmiyorum. En küçük çocuğu 13 aylıktı. Cemaludin Pliska, Teğmen Kurelac ve birkaç üyeyi Ustaşa devletinin rakibi olarak suçladı ve 14 Haziran 1943’te görevi başında vuruldu.
Belgelerin Ele Geçirilişi
Sırbistan’ın İkinci Dünya Saavşı’nda Srebrenica’da nüfusun kurtarılması davasında, olayın ve ana kahramanların hatırlatıldığı belge Tuzlalı tarihçi Djordje Lazareviç tarafından Bosna-Hersek Ulusal Savaş Suçları Komisyonu’nda buluduğu tespit edildi.
Milisiç, bu belgelerin kasıtlı olarak saklandığını söyledi. Olayları bilimsel olarak inceledikten sonra kendisi tarafından bastırılarak hikayeleştirildi. Bu az bilinen belge hakkında yazdığı dökümanda tölerans örnekleri, edilen yardımlar ve engellenen zulümler anlatılmaktadır.
Bosniaks in Srebrenica saved 3,500 Serbs from the Massacre in 1942
Cases of courage and solidarity in World War II were not rare, and people like Mufti of Tuzla, Sefket ef. Kurt were numerous. Thanks to these, today almost forgotten, heroes of resistance to fascism, thousands of innocent people were saved, as well as their stories, which, if ever recorded, are stored somewhere in dusty archives of BiH.
The role that Bosniaks had in resisting Fascism during World War II has great importance, and the number of those who directly and fully aware of all the consequences openly confronted the Ustasha’s fascism cannot be known.
History records a large number of cases in which Bosniaks and their religious and political leaders who opposed to Ustasha’s terror under the auspices of the NDH policy of persecuting the Serb and Jewish population.
While working on the research of cases of courage and rescuing in World War II, historian Milisic got a document that clearly shows that a mass murder of 3,500 Serbs from Srebrenica and surrounding villages was planned in Srebrenica back in 1942.
Milisic explained that the area of Srebrenica was occupied by the Ustasha’s Black Legion and that organized terror on the population of Serbs started with their arrival in the eastern Bosnia. This terror was supposed to reach its peak with the massacre of Serbs from Srebrenica.
However, the destiny wanted that one Ustasha officer tells everything to one of the reputable Bosniaks in Srebrenica, who did not hesitate to inform other prominent fellow citizens, and then, together with them, started with the operation of stopping Ustasha’s plan of exterminating Serbs.
Milisic noted that this was not the first attempt of Ustasha’s to massacre the Serbs from Srebrenica. In the summer of 1941, on the Orthodox holiday of Vidovdan, well-known Serbs from Srebrenica were captured, but they were released thanks to the intervention of the local Bosniak population, who did not allow the massacre of their neighbours.
Although the case of rescuing Serb population from Srebrenica in World War II is rarely mentioned, a document that “remembers” these events and its main actors was created in August 1945, and historian Djordje Lazarevic from Tuzla found it in a record of the Commission for the crimes of BiH.
kaynak:Sarajevo tımes
