Eski Bosna’nın yerli bir tarihsel fenomeni

STENAK / STANAK / SASTANAK

Bugünkü Bosna Hersek topraklarında 39 adet “stanak/taş koltuk” bulunmaktadır.Ayrıca bugünkü Karadağ sınırları içinde kalmış Sokol şehrinde iki sandalye ve yine günümüz Sırbistan sınırları içinde kalmış Kovin şehrinde bir sandalye bulunuyor.

Hem Sokol hem de Kovin, Bosna Krallığı Hersek beylerinden Sandaly Hraniç ve ondan sonra Herceg Styepan tarafından yönetilen bu bölgenin bir parçası olduğundan, Ortaçağ Bosna topraklarında 42 “stanak/taş koltuk” kurulduğu anlamına gelir. 31 stenak/taş koltuk doğal kayadan oyulmuş olup, 11 stenak/taş koltuk ise hareket etmelerini ve yer değiştirmeyi sağlayan gevşek taş bloklardan oyulmuştur.

32 stenak/taş koltukları sırt destekli olup, 5’i sırt ve kol destekli ve 5’i de sırt desteksiz olmak üzere 3 temel çeşit olarak ayırılıyor. Doğal kayadan yontulmuş bazı stenakların sırtları ve birkaç kişiyi oturabilen nispeten uzun koltukları vardır, bu da onları daha çok bank gibi yapıyor.

Bazı stenak örneklerinde bacakları yerleştirmek için ayaklık şeklinde çıkıntı da var. Stenakların boyutları eşit değildir, ancak tüm sandalyeler yetişkinlerin rahat oturabilmesi için yapılmış. Bank şeklindeki stenaklar arasında en büyüğü Kulin kasabasında ve Zovo Dol kasabasındadır. Samobor şehrinde bir bank şeklindeki stenak en geniş sırtlığa sahiptir (yüksekliği 220 cm’dir).

Taşınmaz stenaklar arasında, Sokol kasabasında ve Vişegrad (!) kasabasında bulunanlar, heybetli görünümleri ve güzel taş işçiliği ile öne çıkıyor. En güzel şekilde tamamlanmış olanlar, Kosor’dan sırtlıklı ve kollu taşunabilir stenaklar ve Donya Bukovica’dan sırtlıklı bir taşınır stenaktır.

Üç stenak, kendi bilimsel ve sanatsal değerlerine sahip yazıtlarla oyulmuştur. Alfabe Bosançitsa’dır ve dil yerli Boşnakça’dır (!!!)

Paleografik, dilbilimsel ve diğer özelliklerine göre bu yazıtların steçaklar (stećci) üzerindeki yazıtlarla pek çok ortak yönü vardır. Stenaklar ve steçaklar üzerindeki yazıtlarda aynı karakteristik harfleri ve arkaik kelimeleri buluyoruz, örneğin: A SE, SI, SIE ve KAMI.

Oşaniçi’deki yazıt tarihi figürlerden bahseder, bu nedenle belgesel değeri vardır ve Kosor’daki yazıt, insanların yaşamlarındaki değişikliklerin kaçınılmazlığından bahsettiği için halk bilgeliği ve felsefesinin çok ilginç bir örneğidir.

Donja Bukovica’dan gelen yazıt, daha sonra, muhtemelen Türk döneminde, Neretva cemaatinde bir bey ve devlet görevlisi olan Ivan Pavloviç tarafından oyulmuştur (Buradaki İvan ismi Yunus Peygamberin diğer ismidir).

Şekiller ve yazıların yanı sıra kabartmalar da stenakların önemli bir özelliğidir. Dört örnek çeşitli kabartmalara sahiptir.

Bunlar silah olarak kılıç, kalkan ve kılıç, armanın unsurları olarak kalkan, miğfer, peçe ve başlık, ardından bir kadın figürünün başında zambaklı bir kraliyet tacı görüyoruz ve diğer semboller ve dekoratif kabartma motifler ortaya çıkıyor, eli kaldırılmış, bayrağı, haçı, zikzak kurdelesi, yoncalı kıvrık asması ve dairesel çelenkler içinde bir dizi rozeti olan bir insan erkek figürü.

Bu motiflerin neredeyse tamamı steçaklarda da bulunuyor.Tüm taş sandalyelerimiz arasında, Donja Bukovica’nın büyük taşınabilir stenakı baskın konumdadır. Kabartma motifleri, özellikle taçlı kadın figürü ve armanın stilize zambakla temsil edilmesi nedeniyle, sandalyenin kraliyet ailesinin kadın üyelerinden birine ait olduğunu düşünmek oldukça mantıklıdır. Bir ihtimal Bosna Kraliçesi Jelena Gruba’dır.

Bukovica ve çevresi, “Kraliyet Toprakları“na aitti, bu nedenle bu durum, bu stenakın kraliyet ailesine atfedildiği varsayımını da destekliyor. Bu açıdan bakıldığında, yakınlardaki Kleka köyünün yukarısındaki halk arasında Banov olarak adlandırılan stenak, yani Kral’ın masası da önemlidir. Bu stenak muhtemelen 2. Ban Styepan Kotromanić’e aitti, ancak Ban Tvrtko’ya (daha sonra Kral Tvrtko) ait olması ve daha sonra miras kalması daha muhtemel.

15. yüzyılda o bölgede müstahkem Bokşevac kasabası, Bukovica’yı da içeren krallık toprakları Neretvalı bölgesel-politik birimin merkezi olarak inşa edildi. Tüm taş koltuklar yüksek soylulara aitti. Yönetici ailenin üyeleri, Hraniç Kosaça’ın güçlü soylu ailesinin üyeleri ve Pavloviç ailesi. Sadece bir durumda sandalyeler orta soylu aile Dinyiçiç’e, yani Kovaçeviç’e (Vratar) ve birkaç durumda Hraniç Kosaça’ya (Olaniçi, Jasenik, Brajçin Laz, Gornyi Turani ve Grab) bağlı Hersek beylerine aitti.

Folklora göre ve özellikle Dubrovnik ve İstanbul’da korunmuş tüzüklere ve arşiv belgelerine göre, en fazla sayıda stenakların müstahkem şehirlerde bulunması veya bunlara bağlı olması nedeniyle, ayrıca yazıtlara ve kabartmalara göre stenaklar, steçaklar üzerindeki yazıt ve kabartmalara benzer şekilde, Bosna Hersek taş koltuklarının 14. ve 15. yüzyılın ikinci yarısına ve de 16’ncı yüzyıla ait olduğunu ve bazı örneklerinin 19. yüzyılın ilk yarısında işlevini yerine getirdiğini kesinlikle söyleyebiliriz. Feodalizmin geliştiği dönemde Bosna Hersek’te ve diğer bölgelerde stenak tahtları, hükümdarlığın simgelerinden biri olmuştur. Hükümdarlar görevlerinin yerine getirilmesinde taş ve ahşap stenak tahtlarını açık alanlarda ve saraylarında kullanırlardı.

Banov, yani Klek’in üzerindeki kral masası ve Donta Bukovica’nın büyük taş stenakı bu şekilde kullanılanlan stenaklar olarak kabul edilebilir. Hükümdarların örneğini takiben, diğer beylerin da otoritelerinin sembolü olarak taht olarak kullandıkları stenakları vardı. Sandal’ın Kljuç’taki stenakı ve Herceg’in Kosor ve Foynica’daki stenakları böyle bir anlama sahip.

Feodal toplumun yasal gelenek ve normlarına göre, yönetici sosyal sınıf olarak soylular, bir alt sınıf olarak köylüler üzerinde güce sahipti. Her bey, kendi yetki alanındaki çıktığı gezilerde yaptıkları yargılamalarda bu taht stenakları kullandılar Bu işlevi yerine getirirlerken taş koltuk yani stenak kullanmıştır, bu nedenle bu tür taş koltuklara hakim veya hakim sandalyesi demek oldukça haklıdır. Bununla birlikte, stenaklar toplantılarda ve toplanmalarda, devlet meclislerinde ve eyalet meclislerinde başka güç uygulama biçimlerinde de kullanıldı. Bu nedenle işlevlerine biraz daha geniş bir şekilde, genel olarak feodal gücü uygulama işlevi açısından bakmak gerekiyor. .

Ayrıca stenaklar araziyi gözlemlemek ve güvenli bir şekilde olup bitenleri, halktan dinlenmek için de kullanılıyordu.

Ortaçağ Bosna ve Hersek bölgesinin taş koltuklar stenaklar, siyasi ve ekonomik olarak güçlendirilmiş bir hükümdarın ifadesi ve gerekliliğidir. Gücü tezahür ettirme arzusunu yansıtırlar.

 

 

 

Bekçi (Rogatica’nın daha geniş alanında)

Hrtar (Višegrad yakınlarındaki kale)

Samobor (Goražde yakınında)

Kovin (Prijepolje yakınlarındaki Polimlje’de)

Sokol (Piva ve Tara’nın birleştiği yerde)

Tođevac (Hrčavka nehri kenarında)

Kulina (Drina’nın sol kolu olan Bistrica nehri boyunca)

Duroš (Bistrica nehri kıyısında, Drina’nın sol kolu)

Jeleč (Foça yakınında),

Tođevac (Foça yakınında)

Donja Bukovica (Konjic yakınında)

Klek (Pencere kenarında)

Fojnica (Gack yakınında)

Çağrı (Nevesinje yakınında)

Jasenik (Gack yakınında)

Brajčin laz (Gack’te)

Kosor (Blagaj yakınında)

Ošanići (Stolac yakınında)

Anahtar (Gack’te)

Gornji Turani (Trebinje yakınında)

Tut (Ljubuški yakınında)