Bosna Hersek’teki ilk zeki varlık yaklaşık 35.000 yıl önce ortaya çıktı. Bosna Hersek ve Sancak’ta İzleri oldukça fazladır. 35.000 yıl önceki insanın varlığını doğrulayan Bosna Hersek’te ondan fazla bölge kaydedildi.

Yakın zamana kadar insanların bugünkü Bosna Hersek bölgesine sadece birkaç bin yıl önce yani 5-6 bin yıl önce Geç Taş Devri döneminde yerleştikleri düşünülüyordu. 2. Dünya Savaşı’ndan sonra Saraybosna’daki Ulusal Müze’de Bosna Hersek’teki ilk zeki insanların yerleşimi konusunda uzun yıllar çalışmış olan uzman arkeolog Curo Basler (1917-1990) tarafından ortaya konulan belgeler bu düşüncelerin değişmesine sebep oldu.

Arkeolog Curo Basler sistematik kazılarla, Bosna Hersek’te Erken Taş Devri’nde veya daha doğrusu Orta Paleolitik’te yaşayan ve 120.000 ila 60.000 yıllık bir dönemi kapsayan bir adamın izlerini keşfetti.

Bu keşfi, görünüşü ve zihni bakımından günümüz insanından büyük ölçüde farklı olan eski bir insan atasını (tarih öncesi insan) tarif ediyordu. Curo Basler’in Bosna Hersek’te izine rastladığı ve Avrupa’da diğer ülkelerde de rastlanmış olan ilk insana bilimde Homo Neanderthalensis (Neandertal adamı) deniyor ve adını Almanya, Neandertal’deki ünlü keşiften alıyor.

Bu keşif bilim için önemlidir çünkü Neandertal adamı, insan ırkının gelişimindeki en önemli bağlantılardan birini temsil eder. Fiziksel kalıntılarının (kemiklerinin) Bosna’da bulunmadığını ama, Neandertal adamının kullandığı aletlerin (taş baltalar) bulunduğu unutulmamalıdır. Bu, bulguların önemini azaltmıyor çünkü bunlar, Bosna ve Hersek’te yaklaşık yüz bin yıl önce tarih öncesi insanın varlığını kesin olarak kanıtlıyor.

Bulguların dağılımına göre, bu eski Bosnalı halkın çoğunlukla Bosna’nın kuzey (düzlükleri) kesiminde, özellikle Doboy yakınlarındaki Bosna nehrine akıp giden Usora nehrininin kolu çevresindeki alanlarda (yerler: Maklyenovac yakınlarındaki Kamen, Crkvina ve Lonca) yaşadıkları sonucuna varılabilir. Daha sonra Velika ve Mala Ukrina çevresinde. (yerler: Popovaöa’da Çelinyak, Kulaşi’de Lukşiç, Mala Gradina, Gay ve Krçevine, Dragalovci’de Matica Glavica, Luplyanica, Krndiya, ve fiğerleri).

Bu tür buluntuların bulunduğu en güneydeki nokta, Prozor yakınlarındaki Rama nehri kaynağında bulunan Gradina Varvara’dır.

 

 

Bosnalı tarih öncesi insanın, Avrupa’nın diğer bölgelerinden, önce Almanya’daki Neandertallerden ve ardından ünlü Krapina adamının kökeninin geldiği komşu Hırvatistan’dan daha eksiksiz buluntular yoluyla fiziksel olarak neye benzediğini biliyoruz.

Vücudun yapısı, başın şekli, yüzün görünümü ve hareket şekli, yani yürüme, modern insandan çok farklıydı. Aslında, henüz tamamen rasyonel bir varlık değildi. Ateşi çok az biliyor ve kullanıyordu. Köklerle besleniyordu, orman meyveleri, salyangozlar, av etleri (gergedanlar, mamutlar, vahşi atlar vb.) yiyordu. Çıplak yürüdü ve daha soğuk dönemlerde kendisini öldürülen hayvanların derilerine sardı. Kullandığı tek silah, daha kolay kullanım için biraz sıkı olan bir sivri taş aleti idi. Zihinsel gelişim derecesi, daha mükemmel araçlar yapmasına izin vermiyordu.

Bosna ilk yerlileri mağaralarda ve bazı durumlarda açıkta ağaç dallarından veya hayvan derilerinden yapılmış bir tür çadırın altında yaşıyorlardı. Hayvan sürülerinin ve hayvanların peşinden gittikleri için kalıcı bir yaşam alanları yoktu. Bosna’nın bu ilk sakinlerinin ne zaman ve nasıl ortadan kaybolduğu tam olarak bilinmemektedir. Bunun ani soğuklar, hastalıklar ve benzerleri gibi doğal olaylardan kaynaklanıp kaynaklanmadığı veya yeni ve daha mükemmel bir insan türünün nüfuzunun kurbanı olup olmadığı belirsizdir.

 

 

Neandertallerin neslinin tükenmesinden sonra, Bosna’da daha mükemmel, yani rasyonel varlıklar (Homo sapiens) yaşadı.

Homo Sapiens insanları MÖ 60.000 ila 10.000 yıllık dönemi kapsayan Geç Paleolitik döneme aittirler. Neandertal insanının Avrupalı ​​tarih öncesi insan türüne ait olduğu düşünülürken, bunun daha genç Paleolitik döneme ait olanın Doğu Asya’dan geldiği düşünülüyor. İskelet sisteminin analizi onun çok çevik ve yetenekli bir hızlı avcı olduğunu gösteriyor. Bu, ilkel mızraklar, yaylar ve oklar gibi daha karmaşık aletler ve silahlar kullanmaya başlamasına neden oldu.

 

 

Bosna ve Hersek’teki ilk zeki varlık yaklaşık 35.000 yıl önce ortaya çıktı. Bu varlığın (ilk zeki insanın) İzleri oldukça fazladır. Varlığını doğrulayan ondan fazla yer kaydedildi (Ocak/Ođzak) yakınlarındaki Gornyi Svilay yakınlarındaki Kadar, Derventa yakınlarındaki Detluk’taki Markovci, Teşany yakınlarındaki Veliki Maydan, Graçanica yakınlarındaki Mala Briyesnica’daki Krçevina, BanjS ya Luka yakınlarındaki Glamoçani’deki Peçina, vb.).

Geç Paleolitik dönemin en ünlü Bosna bölgesi, Hersek’teki Stolac yakınlarındaki Badany mağarasıdır. 12.000 – 14.000 yıl önce yoğun bir şekilde iskan edilmişti. Çok sayıda taş alet ve silah (200.000’den fazla parça) ile birlikte çok sayıda süs eşyası bulundu. Bunların çoğu, delikli salyangozlardan, av dişlerinden, kabuklardan vb. yapılmış kolyelerdir. Bu mağaradan elde edilen en önemli buluntu, canlı bir kayaya oyulmuş bir at tasviridir. Bu şimdiye kadar Güneydoğu Avrupa bölgesindeki Paleolitik insanların mağara sanatının tek bulgusudur.

 

 

Beş-altı bin yıl önce, Bosna Hersek dahil Avrupa’da yeni büyük değişimler yaşandı. Yeni bir nüfusun ortaya çıkması ve genel kültürel ilerleme ile karakterize edildi. Büyük değişimler, insanların toprağı işlemeye, evcil hayvan yetiştirmeye, toprak kap yapmaya vs. başlamasıydı.

Bunlar insan kültüründeki devrim niteliğindeki değişimlerdi. Bu değişikliklerle Bosna da yeni yerleşimciler kazandı. Nereden geldikleri kesin olarak bilinmiyor. Alanlardaki durum, onlarla Paleolitik yerliler (12.000 yıl öncesi) arasında hiçbir çatışma olmadığını gösteriyor. İkincisinin Neolitik Çağ’ın (MÖ 10.000-6.000 arası) gelişinden önce neslinin tükendiği düşünülüyor, ancak ne şekilde olduğu net değil.

Neolitik nüfusun yerleşimi, esas olarak verimli tarlalar ve nehir vadileri bölgelerinde gerçekleşti. İlginçtir ki, Batı Bosna’nın bu devirde ıssız kalması. Hiçbir yerde bu döneme ait yaşam izine rastlanmadı. Sebebinin, Neolitik dönemin alet ve silah yaptığı kaliteli taş eksikliği olduğuna inanılıyor.

Bosna’nın diğer bölgelerinde nüfus çok yoğundu. Yerleşimler, Jepçe’den (Žepče) çok uzak olmayan Novi Şeher yakınlarındaki Kralyevina sahasında olduğu gibi, ortalama 20.000 ila 30.000 m2’lik bir alanı kapladı. Kural olarak, Neolitik insanlar düzlüklerde veya nehir teraslarında yerleşim yerleri inşa ettiler (Gornja Tuzla, Travnik yakınlarındaki Nebo, Kakant yakınlarındaki Obre, Saraybosna yakınlarındaki Butmir vb.). Karst Hersek’te mağaralar mesken olarak kullanıldı, Buna kaynağının üzerindeki Yeşil Mağara, Grude yakınlarındaki Ravliç Mağarası vb.

Neolitik dönem, yaşam biçiminde de ilerleme sağladı. Evler çoğunlukla yerin üzerinde ahşaptan veya yarı yarıya gömülü olarak inşa ediliyor (sığınaklar). Kirişlerden yapılmış iskelete bir örgü inşa edildi ve daha sonra her iki tarafa da kil ile yapıştırıldı. Şömine odanın ortasındaydı ve daha sıcak dönemlerde evin dışında yakılırdı. Bazı evlerin büyüklüğü 50-60 m2 idi.

Yukarı Tuzla’da bir Soynik yerleşimi (Geç Taş Devri’nden bir yerleşim) keşfedildi. Orada evler suyun üstünde, yani kıyı boyunca kazıkların üzerinde duruyordu. Bu, beş veya altı bin yıl önce bugünkü Tuzla’nın bir kısmının bir göl veya bataklık altında olduğunu kanıtlıyor. Tuzla yerleşiminin önemi, Bronz ve Demir Çağlarına özgü olması nedeniyle Neolitik döneme ait en eski ve en nadir sotenik yerleşim yerlerinden biri olmasıdır.