Tarihsel Süreç İçinde Sancak’ın Müslümanlaşması Nasıl Oldu ?

-Günümüzde Sancak olarak bilinen bölgede 14.yüzyılın son yılına kadar İslam dinine  mensup insanların bulunduğuna dair herhangi bir veri bulunmamaktadır

-Bölgede görülen İLK MÜSLÜMAN TOPLULUKLAR 1200 yılından önce bugünkü Sancak’a 150 Km. uzaklığa kadar ulaşan Araplar ile Sarı Saltuk’un önderliğindeki müslüman Türkmen boylarıdır

-Sancak’ta ,müslümanlar öncelikle Jelaca ve Bihor bölgelerinde ,daha sonra da diğer bölgelerde ortaya çıkmıştır.

-Bölge ile ilgili tarihi kayıtlarda bir KADI‘nın ismi ilk olarak 1396 yılı Mart ayında Gluhovica ‘da yani bugunkü Peşter’de ,aynı kadı tarafından Dubrovnikliler’e yazılmış bir mesajda geçer.Jelaca’daki 17 akıncı ve Bihor’daki 21 kale muhafızı Sancaktaki ilk müsülümanları teşkil eder.

-Sancak’ta 1460’lara kadar yerli nüfus İslam’ı kabul etmemiştir.Ve İslamlaşma süreci Müslüman nüfusun bu bölgelerdeki varoluşunun asıl başladığı yer olan NOVİPAZAR’ın kuruluşuyla dolaysız olarak bağlantılıdır

-Bugünkü Sancak bölgesindeki yerli nüfusun İslam dinini kabul etme süreci 18.yüzyılın ortalarına kadar tam 350 yıl sürmüştür

-Sancak’ta her bölgede İslamlaşma süreci farklı şekil ve zamanlarda olmuştur ve kendine özgü şekilde yaşanmıştır.

-1460 yılında Novipazar’ın inşa edilmesiyle Sancak’ın en özgün İslami merkezi kuruldu.Burası aynı zamanda Bosna Sancağı’nın da en büyük şehri olacaktı.Bu şehirde İslamlaşma şehirlerde oluşacaktı.

-Novipazar’ın ilk müslümanları 1528 tarihli defterlerde yazılıdır.Novipazar müslümanları İlirler’den ,Vlahlar’dan ve İlir-Roman halklarından oluşmuştur.

-İsa bey 1460 yılında inşa ettirdiği şehre imar ve bayındırlık faaliyetleri uygulamaya başlamış ve camiinin yanına ilk hamam,askeri kamp ve 56 dükkan yaptırmıştır.

-Novipazar’ın kırsal kesimi Hrıstiyan ,şehir kesimi müslüman ağırlıklı olmuştur. Mesela köylerde %82 oranında Hrıstiyan ağırlıklı olmuştur

-Sancak’ın ikinci önemli İslam şehri Taşlıca ( Pljevlja ) ise müslümanlaşma süreci daha yavaş olmuş,15702lerde ancak müslüman nüfus artmış ve %64 olmuştur.Müslüman nüfusun artışı devam etmiş ve özellikle de Hüseyin Paşa Boljanic Camiinin ve yanına medresenin açılmasından sonra şehirde Müslüman nüfus artışı hızlanmıştır.

-Pljevlja 17.yy’da artık bir müslüman merkezidir.Çengiçler,Selmanovicler ve Bajrovicler de bu şehirden çıkacaktır.

-Taşlıca’da İslamın yayılmasında diğer etken bölgenin eskiden Bogomil yoğunluğu taşıması olmuştur.Bogomilliğin inanç yönüyle İslama yakınlığı da hiç şüphesiz etkili olmuştur.

-Sancak’ın müslüman varlığının gelişiminde kendine özgü farklılıklar gösteren 3.bölgesi Bosna Yolu civarı kalan yerlerdi.Bu yol farklı memleketlerden insanların geçtiği ve kültür aktarımını gerçekleştirdiği yerlerdir.

-Nova Varoş ve Priboj kayıtlarında Müslümanların varlığına ilk olarak 1516 tarihli metinlerinde rastlanır.

-Nova Varoş ,Cenovalı İskender Paşa tarafından o tarihten 20 sene önce inşa edilmiştir.Varoş İskender Paşe olarak adlandırılan şehir daha sonra Nova Varoş olarak adlandırılır.

-1516-1604 yılları arasında yavaş yavaş artan müslüman nüfus %74’e ulaşmıştır.

-Priboj ‘da ise İslam daha yavaş yayılmıştır.Cerzelez Alija Priboj’ludur.Özellikle de 1582’den itibaren şehir Han ,camii ve benzeri imar ve bayındırlık çalışmaları ile gelişmiş ve 1590’da kadılık kurumu oluşturulmuştur.

-Prijepolje da Priboj gibidir.Müslümanlara 1516 tarihi kayıtlarda rastlanmıştır.1543’teki sayımlarda 147 müslüman hanesine karşılık 270 hrıstiyan haneye rastlanır.Buradaki hrıstiyanlar askeri ve güvenlik işleri ile meşgulken müslümanlar ise 200,000 akçeye yaklaşan gelirleriyle zengindirler.

-Prijepolje’de 18.yy’da 6 müslüman ve 4 hrıstiyan aileye rastlanır.