1689 YENİPAZAR (NOVİ PAZAR) SAVAŞI !
Yenipazar, 1689’da tüm tarihinin en büyük maddi ve insani kaybını yaşadı !
Bu olay aynı anda soykırım, kültür kıyımı ve kent kıyımı olarak nitelendirilebilir.
1689 baharında, Büyük Viyana Savaşı’nın ardından, söz konusu yılın Mart ayının ikinci yarısında İkinci Eski Ulah (Vlah) Ayaklanması gerçekleşti. 300 Macar katanası (süvari) ve 25 Avusturyalının katıldığı birkaç bin Sırp isyancı, Osmanlı Türk İmparatorluğu Ordusu’nun geri çekilmiş olmasını fırsat görerek, hep birlikte Yenipazar’a saldırdılar
Yenipazar, çok daha fazla sayıda rakibe yenilen ve ardından şehirden dağlara çekilen 300 seymen tarafından savunuldu. Sonra Eski Ulahlar (Vlahlar) Macarlar ve Avusturyalılar, savunmasız şehri işgal ettiler.
“Orayı yağmaladılar, cinsiyet ve yaş gözetmeksizin herkesi yaktılar ve kestiler, böylece ogün bile (9 Mayıs) görülecek bir canlı yoktu, ancak yerleşimin her tarafına cesetler dağılmış durumda ve çok sayıda ceset üç günlük yürüme mesafesinde terk edilmiş tarlalarda görülebiliyordu”.
Birçok kadın ve çocuk esir alındı, zamanında teslim olmayan diğerleri öldürüldü. Şehir yağmalandı, yakıldı ve yıkıldı.
Balkanlar’ın en büyük Osmanlı Türk şehirlerinden biri ve Saraybosna’dan sonra en büyük Boşnak şehri, kısa sürede eşi benzeri görülmemiş boyutlarda bir felaket yaşadı.
Bosnalı vezirin bu olayla ilgili raporunu içeren Silahtarlı’nın tarih kitabına göre, saldırıya 10 binden fazla isyancı Vlah, Macar ve Avusturyalı katıldı ve Üsküdari’nın tatih kitabına göre ise, saldırganların sayısı 12.000 civarındaydı.
Bosnalı vezir Topal Hüseyin Paşa (bu savaşta büyük rol oynayan bir kişi) bunu duyunca, çehaya (vekili) Mehmed Ağa komutasındaki 2.000 kadar Bosnalı askeri Yenipazar’a gönderdi.
Düşman orduya Manastır (belki de Peter Kilisesi) yakınlarına yaklaştılar, ancak çok daha fazla sayıdaki düşmana saldırmaya cesaret edemediler ve Arnavut askerleriyle Yenipazar’a ulaşan Mahmud Paşa Mahmudbegoviç’ten yardım istediler.
İki ordu Novi Pazar yakınlarında karşılaştı. Birleşik Boşnak-Arnavut kuvvetleri düşmana saldırdı. Her iki taraftan da çok sayıda insan öldü.
Yenipazar ovasındaki büyük savaştan sonra Vlah isyancılar, Macarlar ve Avusturyalılar yenildiler ve yağmalanan ganimetin ve esirlerin bir kısmını bırakarak panik içinde Belgrad’a çekildiler. 40 düşman bayrağı ele geçirildi ve tarihçi Üsküdari’ye göre birkaç bin düşman askeri öldürüldü.
Prizrenli Mahmud Paşa Mahmutbegoviç sadece büyük bir orduya sahip olduğu için değil, aynı zamanda Yeğen Osman Paşa’yı öldürdükten sonra Yeğen’in en yakın arkadaşlarının ordularıyla ona yaklaşması nedeniyle önemli sayıda askere sahipti.
Tarihçi Boeci’ye göre, Yenipazar sahasındaki bu savaşta yaklaşık 2.000 Vlah isyancı öldürüldü ve Yenipazar’dan esir alınan çok sayıda kadın ve çocuk serbest bırakıldı.
Bir ihtimal savaşan orduya, Niş’teki Osmanlı Türk Ordusu destek vermiş olabilir.
Yenipazar ovasındaki savaş, Yenipazar’ın kendisini kurtarmadı, ancak düşmanları Yenipazar bölgesinden ve daha geniş alandan uzaklaştırdı, birçok esiri kurtarıldı ve Sancak’ta ve diğer yerlerde Yenipazar.Boşnakların yaşadığı gibi benzer korkunç trajedilerin yaşanmasını engelledi.
(Sancaklı tarihçi Esad Rahiç’ten alıntı)
