6. yüzyılda Bizanslı tarihçi Procopius’un bahsettiği bugünkü Sancak Bölgesi, Yenipazar şehri yakınlarındaki eski Ras (Arza) şehrinin ilk olarak Arbanas aşireti kökenli Raşyaninlerin oturduğu yer olduğuna dair hiç kimse maddi bir kanıta sahip değil.

Ras harabelerinin tarihi ve arkeolojik bir anıt kompleksi olduğu tartışılmaz bir gerçek ancak, bu tarihi şehir sadece Orta Çağ’da yaşanmış bir şehir olmayıp, İlk Çağ’da da insanlar bu şehirde yaşamışlardı.

En eski ismi ile Arza (Ras harabeleri), İlk Çağ’da İlirya krallarının yaşadığı bir şehir idi.

Arza’nın bulunduğu yerde yapılan birçok çalışma, kuru taş duvarların inşa edildiğini doğrulamaktadır; bu, fotoğraflarla da kanıtlanabilir, çünkü Avrupa’da arkeolojik olarak araştırılması, kazı yapışmasının yasak olduğu tek tarihi şehir burasıdır.

Tarihi İlir Şehri Arza’dan ilk defa Romalı tarihçiler 2. yüzyılda bahseder ve 4. yüzyıla kadar içinde insanların yaşadığı biliniyor.

Sırp tarihçi-arkeolog Marko Popović’in (1944-2020) Ras Harabeleri ile ilgili çalışmalarında o kadar çok varsayım, hurafe ve söylenti var ki, bu kadar sözel veri bilim için kesinlikle kabul edilebilir değildir.

Ras harabelerinde bulunan bazı kalıntılar eğer Orta Çağ’daki Arbanas kökenli Raşka Jupanlığı yöneticilerinden Nemanyiçler dönemine (1166-1371) ait değilse, hemen bir gerekçe yaratılarak; “Bu kalıntının yapım zamanı şimdilik güvenilir bir şekilde belirlenemiyor” denilip üstü kapatılıyordu.

Ve tüm bunlar, sonunda gerçek Ras şehrinin gerçekte nerede olduğunu bilmek isteyenler öne çıkana ve onlar kazı ile araştırmalara başlayıncaya kadar devam ederdi.

On yıl öncesine kadar, Belgrad’daki Felsefe Fakültesi’nin bir arkeoloji ekibi akademisyen Jovanka Kalić liderliğinde Yenipazar’a (Novi Pazar) gelene kadar, Sırbistan, Sancak ve tüm dünyada herkes Eski Ras harabalerinin Pazarişte’de olduğuna ikna edilmişti.

Burası sözde Stefan Nemanya’nın kardeşi Tihomir’i Raşka nehrinde boğup kendi hanedanlığını kurduğu ve yüzyıllar sonra bunun ilk Sırp devletinin temellerini atıldığı bir tarih ve yer olarak da Sopoçani Manastırı’ndan pek de uzak bir yer değildi. Bütün bunlar bilimsel bir kanıt olmamasına rağmen sadece söylentilere dayanan kabullenmelerdir..

1980’lerde, ünlü arkeolog prof. Dr. Marko Popoviç, bu sitede uzun yıllar araştırma yaptıktan sonra “bu konuda” birçok kitap ve bilimsel makale yayınladı.

Kısmen Popoviç’in araştırmasına dayanarak Tarihi Ras şehri, 1978’de dünya kültürel mirası olarak UNESCO listesine alındığını hatırlatalım.

Ancak akademisyen Jovanka Kalić’in ekibi Marko Popoviç’in ekibinden farklı sonuçlara vardı: “Tarihi Ras şehri Sopoçani yakınlarındaki Pazarişte’de değil, yine UNESCO koruması altındaki Petrus kilisesinden çok da uzak olmayan Posteny’deki Gradina’daydı”.

“Hiç şüphe yok ki Raşka Jupanlığı’nın başkent olarak kullandığı yer Petrus’un kilisesiydi. Stefan Nemanya’nın oğlu Stefan Prvovençani tarafından yazılan biyografisinde, Petrus’un kilisesinin başkent yakınında yer aldığı açıkça yazılmıştır.

Stefan Prvovençani’den şüphe etmeli miyiz; Sırp Bilim ve Sanatlar Akademisi SANU tarihçilerinden birinin notlarından şüphe edilemez.

Profesör Jovanka Kalić ve meslektaşları bu tezi Postenye’deki Gradina bölgesinde (Novi Pazar’dan Raşka’ya 5 kilometre uzaklıkta, bir kilisesinin kalıntılarının, Nemanya’nın tahtının ve çok sayıda değerli arkeolojik malzemenin bulunduğu iddia edilen yer.) çok sayıda arkeolojik keşifle desteklemektedir.

Diğer tarafta, Marko Popoviç’i destekleyen Sırp kamuoyunun bir kısmı, Jovanka Kalić’in “keşfi” hakkında hiçbir şey duymak ya da ciddi bir şekilde tartışmak istemedi. Sırbistan’daki malum kamuoyu ve Yenipazar sakinleri bir ikilem içinde kaldı.

Bu iki seçkin “uzman” ve her ikisinin ekipleri neden Sırp Bilim ve Sanatlar Akademisi SANU’nun yüksek yetkilileri önünde bir araya gelip argümanlarını tartışmadı ve bu ikilemi kesin olarak çözmedi?

“Her iki tarihi Ras şehri kalıntılarını” görmek isteyen turistlerin kafası da karışıyor ve okullarda profesörler zor zamanlar geçiriyor çünkü öğrencilere doğru yanıtları verecek argümanlara sahip değiller. Tüm bunlardan sonra Avrupalı ​​bilim adamlarının kafası da karıştı?

Her iki ekip de nadiren Yenipazar’a geliyor: Marko Popoviç işine uzun zaman önce son verdiğini iddia ediyor ve Jovanka Kaliç’in ekibi Gradina – Postenye’de daha fazla araştırma için para olmadığını söylüyor. Topografik haritaya bakarsanız, SANU bilim adamlarının hemfikir olamamasına şaşmamalı.

Tarihi Ras şehri kalıntılarının biri, Sebeçevka ve Raşka nehirlerinin birleştiği yerde. Diğeri ise, buradan 20 km uzaklıkta, Dejeva ve Tenykovo köyü yolunda. Ras’ın bugünkü Yenipazar’ın bulunduğu yerde olmasının hikayesi sadece tarihin bulanıklaştırılmasıdır.

Bugün bazı arkeologlar Pazarişte hakkında yine Trgovişte diye yazıyorlar.

Yayınlanmış tüm metinlere baktığınız zaman herkesin uygun gördüğü şekilde yazıp anlattığı ortaya çıkıyor. Şu ana kadar Tarihi Ras’ın gerçekte nerede olduğuna dair somut bir bilimsel kanıt yok.

Birkaç yıl önce Ras müzesinin yeniden inşası yapılırken yine bir şeyler gizlenmiş, ardından duvarlardan birinin temelinin altında bir Roma hamamı bulunduğu söylentisi çıkmıştı.

Bosnanın tarihi toprağı Sancak’ın ilk nüfus sayımı olan Ocak 1468’de 201 Hristiyan ve 76 Müslüman hanesiyle o zamanki Ras, Türk defterine “Yeni Pazar’ın ilçesi” olarak kaydedilmiştir.

Bosna Sancağı Özel Nüfus Sayımlarının orijinal kopyasında (Nahija Ras Sami šeher NOVI PAZAR) yazılı Ras’taki ev sayısı: Müslüman 175, Hristiyan 194, bekar 28, dullar 7 olarak kaydedilmiş.

Ras hakkında çok daha fazla şeyler yazılacak, ancak kesin olan bir şey var o fa Ras yani İlk Çağ’daki ismi ile Arza şehri İlirya krallarının şehridir.

 

(Sulejman Alićković’ten alıntı)