İstimalet Politikası Nedir?
Osmanlı Devleti’nin fethettiği topraklar üstünde bulunan halka uyguladığı politika olarak bilinen istimalet politikası Arapça bir kelimedir ve sözlük anlamı “meylettirme, cezbetme, gönül alma”dır. İstimalet politikasıyla Osmanlı kroniklerinde, uzlaşma sağlanması hedeflenmiş, bu politika halkı ve özellikle gayrimüslim halkı gözetme, onlara karşı hoşgörülü davranma manasında kullanılmıştır. Fethedilen topraklarda bulunan haklara ılımlı ve kibar yaklaşım göstermeyi hedefleyen bu politikanın bir amacı da halkın beraber isyan etmesini engellemektir. Türkçe karşılığı hoşgörü olan bu politika, Osmanlı Devleti küçük beylikler şeklinde varlığını sürdürmekten, bir devlet olmaya geçiş yaparken birçok fetih gerçekleştir, birçok yeni toprak kazanmıştır. Bu şekilde sınırlarını genişleten ve birçok bölgede hakimiyet kuran Osmanlı Devleti uyguladığı pek çok farklı politikayla huzur ve sükuneti sağlamaya çalışmış, fetihlerini sürekli ve kalıcı hale getirmeyi amaçlamıştır. İstimalet politikası da Osmanlı İmparatorluğu zamanında farklı zamanlarda Balkan toprakları fethedildiği zaman aralığında kullanılmış ve uygulanmıştır. Halkı Osmanlı Devleti’ne karşı yakın hale getirmek için önemli bir yere sahiptir. Ayrıca dış devletlere ve ülkelere karşı, bünyesine aldığı halkları korumayı amaçlayan bu politikayla halkların dinlerini devletlerinde serbest bırakma, onları kendi himayelerine alma gibi amaçları da barındırır.

Osmanlı Devleti’nde İstimalet Politikası Neden ve Nasıl Uygulandı?
İstimâlet Osmanlılar’ın uyguladığı teşvik edici ve uzlaştırıcı fetih siyaseti için kullanılan tabirdir ve halkı; özellikle gayri müslim tabanı gözetme, onlara karşı hoşgörülü davranma, raiyyet perverlik” manasında kullanılmıştır. Beylikler halinde yaşayan Osmanlı, zamanla büyümek istemiş ve belli fetihler gerçekleştirmiştir. Bu fetihlerle birlikte devlet olmayı amaçlayan Osmanlı, yaptığı fetihlerdeki ülkelerin ve devletlerin halklarının kendilerine karşı düşmanlaşmamasını sağlamaya çalışmıştır. Osmanlı Beyliği’nin Selçuklulardan devraldığı bu siyaset Bitinya bölgesindeki Bizans halklarıyla iyi geçinme, yerli halkın kalbini kazanma şeklinde daha kuruluş yıllarında uygulanarak, Osmanlı askeri tarihinde önemli rol oynayan bir akıncı ailesinin kazanılması gibi olumlu sonuçlar vermiştir. Osmanlı istimâlet politikasının dikkat çekici sonuçları Trakya ve Balkan fetihlerinde ortaya çıkmıştır. Edirne’nin alınmasından sonra gelişen Balkan fethinin ve çıkarımının sadece savaşarak değil yerli Hristiyan halkın himayesi, haklarının iadesi, kendilerine dinî serbestlik verilmesi, vergi muafiyeti tanınması gibi ısındırıcı bir politika sonucunda gerçekleştiği bilinmektedir. Osmanlıların asırlarca Balkanlar’da ve Orta Avrupa’da tutunabilme sebeplerinden biri de bu uygulamadır. Bu uygulamayla birlikte himayesinde olan halkları diğer devletlere ve ülkelere karşı koruyan Osmanlı istimâlet siyasetini sadece fetihler sırasında değil yeni idarî yapı kurulduktan sonra da devam ettirmiştir. Osmanlının bu politikaları uyguladığını ve refahı sağlamaya çalıştığını kanıtlayan birçok belge ve yazılar da bulunmaktadır. Osmanlı istimâlet politikasının izleri devletin hemen hemen her köşesine dayanmakla birlikte, 16. asrın sonralarına kadar Bosna’ya varana dek uzandığı tespit edilmiştir. Bu politika ile birlikte Osmanlının istimalet politikası Bosna toplumunun politik, askerî, iktisadî, kültür ve dinî bölümlerine de yansımıştır. Çok uluslu bir yapıya sahip olan ve himayesinde birçok ulusun etkisinin görüldüğü Osmanlıda, bu politikayla halkların huzurunu sağlayarak barış içinde yaşanmasını hedeflemiştir ve sağlamıştır.

Zaman zaman tüccarlardan fazla gümrük vergisi alındığına dair şikâyetler veya cizye tahsili hakkındaki bilgi vermeler üzerine çıkan fermanlar uygulanan politikanın dikkat çekici örneklerindendir. Osmanlı Devleti bu şikâyetler üzerine müfettişler tayin ederek kovuşturma başlatmış, eğer bu alanda zulüm varsa zulmü önlemiştir. 19. yüzyılda Doğu Anadolu’dan Rusya’ya göç ettirilen Ermenilerle Bulgaristan’dan zorla Rusya’ya göç ettirilen Bulgarların perişan durumları üzerine dönemin padişahı 2. Mahmud’un istimaletname yayımlaması son dönemlere ait dikkat çekici örneklerden biridir.

https://www.sabah.com.tr/egitim/istimalet-politikasi-nedir-osmanli-devletinde-istimalet-politikasi-neden-ve-nasil-uygulandi-e1-6372165