Vatikan arşivlerinde yapılan araştırmalar, Bosna’nın belki 1175’ten önce de bir üniversitesi olduğunu, yani Avrupa’da ilkler arasında olduğunu gösterecektir.

Sekiz asır önce Bosna’da bir üniversitenin olduğunu çok az ssyıda insan biliyordu. Ancak, Bibanović’in kitabı, Bosna Hersek’in bağımsızlığından bu yana 800 yıl önce bir üniversitenin varlığından bahseden, en azından son 25 yılda, tek olmasa da, birkaç nadir kitaptan biridir. Üniversite binasının çok fazla kalıntısı yok ve tam kuruluş tarihine dair bir belge de yok.

15 yıl önce Saraybosna Devlet Üniversitesi öğretim üyesi tarihçi ve arkeolog Prof. Dr. Enver İmamoviç Orta Çağ Bosna Krallık Devleti’ndeki üniversitenin varlığından ilk söz eden akademisyen oldu.

Söz konusu üniversite ile ilgili belgelere Prof. İmamović, Torino’nun güneydoğusundaki küçük bir kasaba olan Chieri’den Jakob Beck’in yargılandığı Engizisyon mahkemesinden bahseden Temmuz 1388 tarihli bir mahkeme kaydında buldu.

Jakob’un yargalandığı günlerden yaklaşık 10 yıl önce Bosna denen ve hükümdarının Ban diye adlandırıldığı bir devlete oradaki alimlerden yüksek lisans dersleri almak için yola çıktığını söyledi. Bosna’da almak istediği Katolik Kilisesine göre sapkın dini dersler yüzünden kendisini sanık sayesinde bulmuştu.

Bibanoviç şunları söylüyor: “Sanık, yol boyunca fikrini değiştirdiği için Bosna’ya ulaşmadı, ancak orada kendisinin almak istediği ders ve bilgileri alanların olduğundan emin olduğunu itiraf etti. Bu kişilerin isimlerini de açıkça mahkemeye söyledi; “Yaklaşık 40 yıl önce Çieri’den Rebelator de Balbis ve Ivan Naro ile Gran Bencius 1360 civarında, Bernard Raskerije ise 1380’de oradaydı.”

Peki Bosna denilen bu ülke nerede idi?

O tarihlerde Bosna diye adlandırılan devletin Visoko ovası merkezli bir ülke olduğu biliniyordu. 1175 yılına ait bir belgede Bosna ismi geçiyor ve bu belgenin de Bosna adının geçtiği şimdiye kadar ortaya çıkan en eski belge olarak kabul ediliyor.

Devleti de bu isim altında gözlemlemek mümkün olsa da, Biskupiçi yerleşimi (Ban Kulin orada bir kilisesi inşa etti ve o kiliseden kalan üzeri Bosançitsa ile yazılı bir taş yazıt bugün Ulusal Müze’de sergileniyor) ve Mile yerleşimi (bugünkü Arnautoviçi köyü olup, bu kilisede 14. ve 15. yüzyıllarda Bosna hükümdarların taç giydiği ve öldükten sonra gömüldüğü bir Fransisken kilisesiydi), Moştre yerleşimi ile Visoko yerleşimi bu ülkenin toprakları idi.

Bu topraklar Orta Çağ Bosna’sının merkeziydi ve içinde bir üniversitenin varlığı, prof. İmamoviç’in yanı sıra diğer bazı tarihçiler de 4 farklı kaynaktan edindikleri bilgilere dayanarak söylüyorlar.

Prof. Enver İmamoviç: “O üniversite hakkında hiçbir bilgi olmadığı çok açık çünkü, o üniversitede verilen dini dersler ve işlenen, tartışılan konuları Katolik ve Ortodoks kiliseleri ile ters düşüyordu ve bu yüzden bu üniversiteyi tanımadıkları gibi aynı zamanda bu Bosna inancını da sapkınlık ve şeytani olarak tanımlıyorlardı. Bu yüzden bu üniversite ile ilgili tüm bilgiler gizlendi. Öncelikle Vatikan arşivleri daha fazla araştırılırsa, Bosna üniversitesinin kuruluş yılının 1175’ten daha önce olabileceğinin ortaya çıkacağını” iddia ediyor.

Öğrencilerin Boşnak öğretmenlerden öğrenecekleri çok şey olduğu için ve kolay anlamaları sağlamak amacı ile derslerin Latince’de yapıldığı biliniyor.

Prof. Enver İmamoviç: “Öğrencilere diploma verilmiyordu ancak, üniversite endeksine kayıt edildiler ve mezuniyet törenine ksyıtlarına da dahil edildiler. Jakob Beck bu kitabı ‘Liber de Civitate Dei’ olarak adlandırıyor vr Curo Basler 27 Mart 1971’de Oslobođenje gazetesinde bu kitap ile ilgilidaha ayrıntılı bir makale yazdı (sayfa. 6)”

Moştri yerleşiminde ayrıca Bosna Aryan-Bogumil kilisesinin bir binası vardı, zaman zaman kralın mahkemesi burada kurulurdu ve burda tüzükler yazılırdı (örneğin, Kral Tvrtko I’in 1381’den Hrvoye Vukçiç’e yazdığı tüzük gibi).

Ne yazık ki bugünkü Bosna Hersek’te, her şeyden önce yönetimin tepesinde bulunan Bosnalı Sırplar ve Bosnalı Hırvatlar, Bosna Hersek’in varlığına bile karşı çıkarlarken Bosna Hersek ile ilgili her türlü belgeyi reddediyorlar.

Bir Orta Çağ üniversitesinin varlığının kanıtlarıyla ilgilenmek şöyle dursun, bugün, eğer yapabilirlerse, onu ortadan kaldırmak istiyorlar.

Kaynak: Al Jazeera