Antik çağ belgelerine göre Bosna kelimesinin iki çeşit kaynağı bulunuyor; BATHİNUS ve BASAN. Her iki kelime de Bosna Nehri ismi olarak geçiyor; Bathinus Flumen. Ad Basenta antik çağda bugünkü Bosna Nehri kıyısında bir şehir idi. Bu kelime içindeki Basan nehrinin ismi olup şehir adı Basan Nehri kaynağındaki veya üzerindeki şehir olarak geçiyor. Bu sonuca Roma dönemindeki Ad Drinum şehrinden varıyoruz. Bu şehrin ismi Drina Nehri üzerindeki şehir anlamındadır.

 

Dilbilimciler, Bathinus ve Basan formlarının tamamen aynı olduğu ve her ikisinin de Bosna nehrinin adına atıfta bulunduğu sonucuna varmışlardır. İlirya dilinde Bathinus varyantında meydana gelen “th” dış aspiratı “s” sesinin değerine sahiptir, bu nedenle Bathinus yerine Basinus okunmalıdır.

 

Aslında bu, çok sonra Balkanlara gelen Slav kabilelerinin Bosna dedikleri gerçekte ise İlirya kelimesi olan Basan’ın Latince bir biçimidir. Fonetik dönüşüm ile Bathinus (Basinus) ve Basan önce Bosina en son Bosna oldu.

 

Eski belgeler bize, bugünkü Bosna bölgesinde, en büyük nehirden yani Bosna nehrinden adını alan bir kabilenin yaşadığını söylüyorlar.

 

M.S. 2. Yüzyıldan Romalı tarihçi Appian, “On Illyricum / İllirya Ülkesinde” adlı kitabında, bu bölgede yaşayan birkaç kabileden ve bunlardan biri Bathiatai (Latince transkripsiyonda Bathiatae) adıyla bahseder. Dilbilimciler, bu ismin Bathinus nehrinin ismine eşdeğer olduğu konusunda hemfikirdir, çünkü dış aspiratı “th” aynı köke sahip olduklarını gösteren kabilenin adında da görünür.Bu, bugünkü Bosna nehrinin adının yanı sıra bugün bu bölgede yaşayan insanların (Boşnyani, Boşnaklar veya Bosnalılar) adının ilk çağdan veya Slav öncesi dönemden geldiğini doğrulamaktadır.

 

Tarihçi Appian (Appianus), söz konusu kabilenin bugünkü Bosna’nın hangi bölümünde yaşadığını belirtmese de, arkeologların ve ilkçağ tarihçilerinin görüşüne göre, bu nehrin kıyısında bir yerde, öncelikle nehrin üst kesiminde veya Bosna nehrinin içinden aktığı eski Roma eyaleti Dalmaçya’da (Bugünkü Dalmaçya, Hersek ve Bosna bölgelerini kapsar) yer alması gerekiyor ki bu bölge Bosna nehri kaynağı ile günümüz Vranduk şehri arasındadır.

 

Bu tür bir yer belirleme için ana ve tek kaynağımız olan Appian’ın yazdıklarına güvenmek zorundayız ve bu ifadelerin doğruluğunu ortaçağ belgeleri de tanıklık etmektedir. Orta çağ belgeleri de sık, sık gerçek Bosna olarak Bosna nehrinin yukarı kısmından söz eder.

 

Bu “gerçek Bosna”, hiç şüphesiz nehrin adıyla özdeş olan eski bir coğrafi ismi temsil ediyordu, tıpkı Ortaçağ’da ve bugün de olduğu gibi. Buna göre, ilk çağda Bosna, Basana veya Basina olarak adlandırılıyordu.

 

Bununla birlikte, nehir ve kabile isimleri eski belgelerde teyit edilirken (taş ve edebi yazıları olarak), ülke adları için böyle bir delilimiz yok, ancak güçlü bir filolojik destek var.Bosna, Bizanslı yazar Porphyrogenitus tarafından Orta Çağ’da ilk kez 10. yüzyılın ortalarında Bosona adıyla anılmıştır.

Daha sonraki belgelerde, Bosonium, Bossena, Bosthna, Bissena gibi çeşitli biçimler ortaya çıkmaktadır. Bunların hepsi çoğunlukla Slavların Bosna diye adlandırdıkları ve yazıldıkları kelimenin diğer dillerdeki telaffuzlara uyarlandığı yabancı belgelerdir.

 

Dışarıdan gelen Slavlar da Bosna ismini, İlirya isimleri olan Basinus veya Basanadan kendi dialektine uyarmışlar ve Bosna’da yaşayanlar da bu isimi kullanmaya başlamışlardı.

 

Bosna civarına gelip yerleşen Slavların yerli Bosnalıların yer isimlerini veya etnonimlerini nasıl miras aldığını gösteren birkaç başka örnek var. Bugün Karadağ’ın bazı bölgelerine dışarıdan gelen kabileler (ki o zaman Karadağ diye bir ülke yoktu, sadece küçük bir dağlık bölge ismi idi) yeni topraklara yerleşince Roma kenti Dokleja’dan esinlenerek kendilerine Dukljanlar ve ülkeye de Dukliya adını verdiler.

 

Günümüz Makedonya bölgesinde yaşayan aşiretler de devletin eski adını (Makedonya) aldılar ve Makedon oldular.

Dolayısıyla Bosna ile ilgili ülke ismi de diğerlerine (Dukliya ve Makedonya) göre daha sağlam ve kalıcıdır.Bugün, birçok topluluk, uzun zaman önce aldıkları isimleri terk etti, bu yüzden bugün tamamen farklı bir isim taşıyorlar (mesela Dukliya sonra Zeta ve daha sonra farklı beylik isimleri ve en son Karadağ oldu).

 

Bosna bu güne kadar nehir, ülke ve insanları için hiç isim değiştirmedi ve eski adlarını bugüne kadar hep korumuştur.

 

Toponomik (yer isimi) miras, Bosna’nın kültürel geçmişi için büyük önem taşımaktadır. Bu, dışarıdan gelen Slavlar ile Bosna’da yaşayan İliryalılar arasında kurulan karşılıklı ilişkilerin sonuçlarından sadece biridir. Slavların gelişi sırasında meydana gelen çalkantılı olaylar sırasında Bosna’nın etrafındaki yerli halklar büyük ölçüde her yerde yok edilirken, Bosna Hersek bölgesinde yerel halk, tepeler ve dağlar sayesinde korunarak büyük ölçüde kendilerini korudular.

 

Bunu izleyen çevrede durum sakinleşince, dışarıdan gelenlerin Bosna’daki yerel halklar ile kültürel ve etnik karışımının çok az olduğunu görüyoruz ve daha sonraki Bosna ve Hersek nüfusunun genel yaşamında bunun geniş kapsamlı sonuçları görülecektir.

 

İlkçağdaki Bosna halklarının kendi aralarındaki karışımı, Orta Çağ Boşnaklarını çevredeki halklara göre oldukça özel kılan yerlilerin antropolojik görünümünü oluşturdu ve Bosna’yı alışılmadık bir ülke haline getirdi. Bu, diğer şeylerin yanı sıra, özel bir zihniyetle, dine karşı karakteristik bir tavırla, itaatten hoşlanmama ile, yüreklilik ve cesaretlilik ve de dürüstlük, nezaketle ortaya çıkan, Ortaçağ belgelerinde sıklıkla belirtildiği gibi “İyi Boşnaklar / Dobri Boşnyani” terimine yol açtı. Bu özellikler, ister yakın komşular (Dubrovnik) ister daha uzak (Venedikliler, Macarlar vb.) olsun ve de Bosna’da seyahat eden birçok yabancı tarafından özellikle vurgulanmıştır. Aslında bu özellikleri, bölgede antik çağlardan beri yani 2000 yıldan fazla süren kültürel ve etnik sürekliliğin bir mirasıdır.

 

Bu nedenle, Boşnyaninlerin (Boşnakların, Bosnalıların) kökenlerinin İliryalı olduğu söylenebilir ve bu konuyla ilgilenen birçok araştırmacı tarafından da saptandığı gibi Slavlar ile de az karışmışlardır.

Resim: İlk çağ mezarlarındaki arkeolojik buluntulara göre Bosna’nın eski sakinlerinin (İlirlerin) görünümü.