“Kamusu’l Alam” Evrensel Tarih ve Coğrafya Ansiklopedisi, 1889-1898 yılları arasında Osmanlı Arnavut aydını yazar Sami Bey tarafından yazılan, Türkçe’nin ilk geniş kapsamlı ansiklopedisidir. Ansiklopedi içerisinde Osmanlı imparatorluğu sınırlarında yer alan Arnavut coğrafyasıyla da ilgili bilgiler verilmektedir. Sami Bey tarafından hazırlanan bu yazıda, Kosova’nın Priştine şehri ve eyalet olarak Priştine Sancağı hakkında coğrafi bilgiler, demografik yapı ve şehir hakkında genel bilgiler veriliyor.
Priştine Şehri
Priştine, Arnavutluk’un kuzeydoğu kesiminde yer alan bir şehirdir. Kosova Vilayetine bağlı bir sancağın başkentidir. Aynı zamanda vilayetin ikametgahıdır.
Üsküp’ün kuzeybatısında, 80 kilometre uzaklıkta ve Selanik’ten Mitroviça’ya giden demiryolu hattının yaklaşık 10 kilometre doğusundadır. Dağların bittiği ve Kosova ovasının başladığı noktada güzel bir şekilde konumlanmıştır.
8.165’i Müslüman, geri kalanı başka inançlardan olmak üzere 10.638 nüfusa sahiptir. Nüfusu tamamen Arnavut olmasına rağmen kasabalarında Türkçe de yaygın olarak konuşulmaktadır .
Priştine’de 13 cami, 5 ibadethane, 2 medrese, 1 rüşdiye , biri erkekler biri de kızlar için olmak üzere 2 iptidaye mektebi (ilkokul) ve birkaç sibyan mektebi bulunmaktadır
Ayrıca şehirde pek çok cami, hamamlar, şehir dışında bir askeri hastane, yaklaşık 500 depo ve dükkan, 10 han ve misafirhaneler bulunmaktadır.
Camilerden üçü büyüktür, bunlardan biri Sultan II. Murat Han tarafından başlatılmış ve Sultan II. Mehmet Han tarafından bitirilmiştir. Diğeri ise Fatih Sultan Mehmet’in emriyle yapılmıştır. Üçüncüsü, Yaşar Paşa adlı yerel bir aile tarafından yapılmıştır.
Priştine, büyük bir şehirdi ancak Kosova Vilayeti’nin kurulmasıyla tüm vilayetin başkenti oldu. Üsküp devredildikten sonra sancağın başkenti olarak kaldı. Priştine’ye yarım saat uzaklıkta Sultan I. Murat’ın şehit düştüğü yer ve orada muhteşem bir türbe, (anıt mezar) var.
Priştine’de özellikle çok hoş kokuları olan sabunlar üretilir.
Priştine Sancağı (Eyalet)
Priştine Sancağı (Eyalet), Kosova Vilayetini oluşturan 6 sancaktan biridir. Güneyde Üsküp Sancağı, kuzeybatıda Yeni Pazar sancağı, batıda ise Manastır vilayetine bağlı İpek ve Prizren Aancağı var. Güneyde Manastır vilayeti ile sınırı vardır.
Sancağın şehirleri; Priştine, Preşova, Vustrria, Mitrovica ve Gilan
Güneydoğu-kuzeybatı yönünde yaklaşık 120 kilometre uzanır ve çoğunlukla düzlük olmak üzere yaklaşık 65 kilometre genişliğe sahiptir.
Dağların olduğu Sırbistan’ın doğu ve kuzeydoğusuyla, Şar Dağları’nın güneybatısı ile sınır komşusudur. Bunların arasında Kaçanik Boğazı’ndan akan Lepenc Nehri var. Kuzeybatıda da dağlar var.
Verimli düz arazilerin çoğu, bir yayla olarak uzanan ve en verimli olan Kosova ovasında. Çimlenme mükemmel olmasına rağmen, arazinin çok az bir kısmı ekilmektedir.
Sancak bir yayladır ve üç su havzasına bölünmüştür.
Yeni Pazar’dan akan büyük bir kısmı Sitnica’nın sularını toplayan İber ve Morava nehriyle Sırbistan’a giriyor. Kosova ovası boyunca güneyden kuzeye akan Sitnica, Drenica’yı ve diğer birçok dereyi içerir.
Sancağın güneydoğu su havzası da Sırbistan’a giriyor ve Morava nehrinin suları ile birlikte Tuna’ya akar. Bu nehir, Morava, Üsküp Sancağı’nı Karadak bölgesinden ayırır ve onunla kuzeye akan birkaç küçük dereyi alır. Sırbistan’a Vranje yakınlarında giriyor.
Güneybatı kesiminde, Nerodimka ve Lepenc’in sularını toplayan, Kaçanik Boğazı’ndan geçen Vardar’ın su havzası da var ve Ege Denizi’ne doğru devam ediyor.
Sancağın toprağı çok bereketlidir. Tarım özellikle gelişmiş olmasa da bölgenin ihtiyaçlarını karşılamaya yetecek kadar ürün bulunmakta ve büyük bir kısmı ihraç edilmektedir. Gerçekten de pek çok iyi meyve türü vardır. Ayrıca çok fazla orman ve otlak var ve bu nedenle insanlar koyun, inek, at ve diğer hayvanları sürüyor.
Sığırlar sert bir ırktır. İnsanlar tereyağı ve diğer süt ürünlerini üretip ihraç ediyor.
El sanatlarına gelirsek, bunlar pamuktan yapılmış giysi, halı ve kilim imalatlarıyla bilinirler. Ayrıca çok fazla orman ve otlak var ve bu nedenle insanlar koyun, inek, at ve diğer hayvanları sürüyor.
Selanik’ten Mitroviça’ya uzanan demiryolu hattı Kosova ovasını ikiye ayırıyor. Sancağın nüfusu yaklaşık 220.000’dir. Halkın üçte ikisinden fazlası Müslüman, diğerleri Katolik, Slav ve diğerleri. (…)
Aşağıdaki genel bakışta görüldüğü gibi Priştine Sancağı 5 şehirden ve 860 köyden oluşmaktadır.
Şehirler
Priştine
Gilan
Preşeva (Presheva)
Vushtrria
Mitrovica
Priştine Sancağı Köy Sayıları
Priştine: 241 Köy
Gilan: 190 Köy
Preşeva (Presheva): 124 Köy
Vushtrria: 125 Köy
Mitrovica: 170 Köy
Priştine sancağında 860 köy bulunmaktadır. Priştine şehrine ait 241 köy vardır ve köylerle birlikte nüfus sayısı 60.993’tir ve neredeyse tamamı Müslümandır.
Kaynak: “Kamus al-A’lam Evrensel Tarih ve Coğrafya Ansiklopedisi-Sami Frashëri, Vepra 7 (Prishtina: Rilindja 1984). Translated from the Albanian by Robert Elsie
Arnavut.Com
“Tarih”
