Prof. Dr. Ahmet Taşağıl – Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Tarih Bölümü – AVARLAR

 

558-805 yılları arasında yaklaşık 250 yıl kadar Orta Avrupa ve Balkanlar’a hâkim olan Avarlar, istanbul önlerinden, batıda Frank ve Germen diyarlarına kadar akınlar yapmışlardı. Bu kadar geniş sahaya yayılan ve hükmeden Avarların, bu bölgede büyük etkiler yapması gayet tabiî bir olaydır.Avarlar sayesinde Doğu Avrupa ve Balkanların etnik yapısı değişmiş; Longobardlar, İtalya’ya göç etmişler; Slavlar ise kuzeyden getirilerek, Vistül, Tuna ve Bohemya havzasına yerleştirilmişlerdi.

Aslında Slavların göç ettirilmesinin sebebi, Avarların tarım ürünleri ihtiyacının karşılanması ve Avarlar Orta Avrupa ile Balkanlara yerleşirlerken onların tarım yapmasını ve düzenli toplum hâlinde yaşamasını sağlamaktı. Slavlar, sosyalleşmeyi Avarlardan öğreniyorlardı.Suriyeli Piskopos ve Bizans tarihçisi Johannes’in dediği gibi;

“Eskiden ormanlardan dışarı çıkamayan Slavlar, Avarlar sayesinde disiplinli savaşa alıştılar ve at, sürü, gümüş ve altın sahibi oldular. Kısacası Avarların Slav topluluklarını sistemli bir şekilde göç ettirmeleri neticesinde, eski Yugoslavya’nı kuzey ve batısının, Çekoslovakya ve Polonya’nın etnik yönden temeli atıldı.

Avar ordusunun esas nüvesini Türkler teşkil etmesine rağmen, yabancı kavimler de yardımcı kuvvet olarak kullanılmakta idi.Sözgelişi 600 yılında Bizanslı komutan Priskos Avarlardan 17.200 esir almıştı. Bunlardan ancak 3.000’i Türk, geri kalanların 4.000’i Gepid, 7.000’i de Slavlardandı. 603 yılında Longobard kralı Ailulf, Kremona ve Mantua’nın işgali için Avarlardan yardım istediği zaman Avar hakanı kendi kumandanlarının idaresinde Slav birliklerini göndermişti.

Bunun yanında Avarların askerî bakımdan Slavlara hocalık yaptığını söyleyebiliriz. Aslında Slavlar, Avar ordusunda piyade kuvveti olarak kullanılıyordu.Bütün Slav dillerinde Avar kelimesinin “Obor” şekliyle dev manasına gelen isimle zikredilmesi yukarıda söylediklerimizi teyid eden diğer bir delildir. Slavcada siyasî teşkilâta dâir bazı sözler Türkçeden (mesela Boyar gibi) geçmiştir. Tarihçi L. Rasony’e göre eski Türk dini tesirleri Slav akidelerine de geçmiştir. Bunun yanında Slavların 8. yüz yıllarda Almanlara karşı daha zayıf olmalarına rağmen Elbe nehrine kadar sokulmalarının ancak Avarların Slavlara yardımı ile olabileceği açıklanmaktadır.

Diğer kabilelerden Hırvatlarda da Avar etkileri görülür. Hırvatların askerî unvanlarından “Ban” (Gök-Türkçe Bağa, Avar dilinde Bağan, Bulgar ve Macarlarda da var), “Boyar” (Boyla, Tuna Bulgar Devleti vb. unvanlar Avarlardan geçmiştir.Ayrıca Yunanistan’daki Navorino (Poyloşaslı Avarino) ve Arnavutluktaki Antivari (Bar, eskiden Çivi Avarorum) şehirlerinin adları da onların Avrupa’daki izleridir.

Avar Türkleri tarihinde İlirler, Hırvatlar, Alanlar, Slovenler ve Bulgarlardan söz edilirken Sırplardan hiç söz edilmemiştir.

 

 

Tuna bölgesine yerleşen Avarlar, buradan Avrupa içlerine, Galya’ya kadar uzanan akınlar yapmışlardı. Bu akınların başarılı olmasında hiç şüphesiz başta bulunan Bayan Hakan’ın büyük rolü vardı. 562 yılında Bayan Hakan imparator Justinianos’a bir elçi göndererek, Avarların, Bizans arazisine yerleşmelerini istedi. Bizanslılar, Avarların isteğini geri çevirdiler. Arkasından üç yıl sonra Bizans tahtında değişiklik olmuş, Justinianos’un yerine Justinos geçmişti. Yeni imparatorun hediye (vergi)yi göndermede tereddüt etmesi üzerine Bayan Hakan’ın önderliğinde Bizans topraklarına hücum eden Avarlar, Karpat dağlarının orta taraflarını ele geçirdiler.

Avarlar, daha sonra Tuna nehrinin batısındaki Germen kavimlerinden Longobardlarla anlaşıp Gepid kavminin doğu Macaristan’daki yurtlarını işgal ettiler. Fakat, daha sonra Avarlar’dan hoşlanmayan Longobardlar, 568’de Pannonya’ya (Bugünkü Bosna) gittiler.

Bu suretle boş kalan Batı Macaristan ovalarına Avarlar hakim oldu. Bu sırada Avar akınlarına karşı durmaya çalışan Frank kralı Siegebert’i de yendiler. Bu Avarların yayılma hareketleri neticesinde, 582 yılında uzun süren kuşatmalardan sonra Sirmium (Eszek) ve Signidunum (Belgrad) gibi önemli Bizans sınır şehirleri Avarların eline geçti. Böylece Balkanların yolu Avarlar’a açıldı.592 (L.Rasony’e göre 597) yılında harekete geçen Bayan Hakan, Çorlu’ya kadar ilerledi ve İstanbul’u dehşete düşürdü.

Artık Avar ülkesinin sınırları Don nehrinden Galya’ya, Kuzey Slav bölgelerinden İtalya’ya kadar uzanıyordu.

Bu devirde Avar Hakanlığı, Avrupa’nın en kudretli devleti haline gelirken, Avar ordusu da en kuvvetli ordusu durumuna gelmişti. Bu ordu asıl çekirdek itibariyle Avar olmakla beraber, Slav ve Germen kabileleri ile de desteklenmekte idi.Bu ordu sayesinde Avarlar Orta Avrupa ve Balkanların başlıca ticaret şehirlerini ve pazarlarını dâima kontrol altında tutuyorlardı.

Bayan Hakan’ın hayatının son yıllarına doğru Ayarların kısa bir müddet kuvvetten düştüklerini görmekteyiz. Özellikle, Bizans imparatorluğunun Sasanîler için ayırdığı kuvvet, savaş bitince boş kaldığından güçlenen Bizans ordusu Priskos’un kumutasında, 601 yılında Tuna’yı aşarak Tisa nehri boyunca Avarları mağlup etmişti.

Bu savaşta Bayan Hakan’ın dört oğlunun birden öldüğü ve arkasından Bayan Hakan’ın fazla yaşamayıp, 602 yılında öldüğü bilinmektedir.

Bayan Hakan’dan sonra Avar tahtına geçen yeni bakan önce İtalya’ya doğru yürüyüp Langobardları yendi. Zaten daha önce Avarlar, Langobardların Pannonya’dan (Bosna’dan) İtalya’ya göçlerinden faydalanarak Pannonya’ya (Bosna’ya) girmişlerdi.

 

616 yılında Avar Hakanı, Friul şehrini ele aldı ve yağmaladı . Aynı Hakan 613 yılında, Bizans imparatoru Heraklius’a Trakya Ereğlisi’nde bir tuzak kurmuş, fakat imparator bu tuzaktan kurtulmuştu.626 yılında Avarlar, Sasanîler ile anlaşarak beraber İstanbul’u kuşattılar. Sasanî generali Şahvaraz, Anadolu’yu baştan başa geçtikten sonra Boğaziçi’nin girişinde, Kadıköy’de karargâhını kurdu.Avarlar da Trakya tarafından harekete geçerek İstanbul surları dibine kadar geldiler.Bizans imparatoru Heraklios, Kartaca’ya kaçmayı bile düşünüyordu. Fakat, daha sonra Kafkaslar’a, Hazar Türklerinden yardım istemeye gitti, İstanbul’un savunması Patrik Sergios ile Patricuis Bonos’a kalmıştı. Bu arada Bizans deniz filosu Boğaz içinde dolaşıyor ve Avarlar ile Sasanîlerin ortaklaşa hareket etmelerine engel oluyordu.

Donanmasızlık yüzünden kuşatma başarıya ulaşamadı. Avarlar zor şartlar altında geri çekildi. Bu başarısızlık Avar Hakanlığının nüfuz ve itibarının kaybolmasına yol açtı.630 yılında Avar hakanı öldü. Onun ölümünden sonra Avarlara tâbi olan Bulgarlar, hakanlığa kendi liderleri Kubrat’ın geçmesi gerektiğini ileri sürerek ayaklandılar. Bu isyan Avarlar tarafından bastırılmasına rağmen, Balkanların kuzeyi Bulgarlara geçti.

Bu olayı diğer başka kabilelere bazı yerlerin terk edilmesi takip etti . Tuna-Sava bölgesi (Bugünkü Slovenya ve Kuzeybatı Hırvatistan) Hırvatlara ve Slovenlere, Bohemya sahası Çeklerin atalarına bırakılmıştı.

Bundan sonra Macaristan ovasında bir rakip çemberi içine sıkışan Avarlar 7. ve 8. yüzyıllar boyunca varlıklarını devam ettirdiler.Fakat, 791 yılında Frank imparatoru Charlemagne (Büyük Şarlman), Avarlar üzerine düzenlediği seferde, Tuna ile Raab suyunun birleştiği yere kadar ilerledi.796 yılında ise oğlu Pepin, Orta Macaristan’daki Avar başkentini ele geçirdi. Artık hızla tarihten silinmeye başlayan Avarların başlarında, 805 yılından itibaren Hristiyan olmuş Teodor adlı bir hükümdar görülmektedir. Avarlar Teodor’un önderliğinde Carnantum ile Sabana arasında yerleşerek tarihten silindiler.

Bu arada daha önce Tudun unvanlı Avarlardan bir komutan, 795 yılında Franklarla savaşmış, fakat başarılı olamamıştı. 803’de Zodan adlı bir başbuğ da Franklara teslim olmuştur.Bazı tarihçilere göre Avarlar 950 yılına kadar Orta Avrupa ve Batı Balkanlarda (Bosna’da isimsiz Banlar döneminde) etkilerini sürdürmüşlerdi.