İran’ın Bosna-Hersek’teki Kültürel Varlığı » Boşnak HaberBoşnak Haber

28 Mart 2024 - 10:11

İran’ın Bosna-Hersek’teki Kültürel Varlığı

İran’ın Bosna-Hersek’teki Kültürel Varlığı
Son Güncelleme :

07 Ocak 2022 - 23:09

İran’ın Bosna-Hersek’teki Kültürel Varlığı

İran İslam Cumhuriyeti, Yugoslavya’nın parçalanmasının ardından temel siyasi, ekonomik ve askerî yönelimini Bosna-Hersek Devleti’ne çevirmiştir. İran’ın bu ülkede kendisine alan açabilmesinin başlıca sebebi, “Mladi Muslimani” (Genç Müslümanlar) grubunun İslamcı eğilimi ve bu grubun Aliya İzzetbegoviç gibi temsilcileridir. İzzetbegoviç, diğer Balkan ülkelerindeki liderlerin aksine İran’ın İslamcı sisteminin liderleriyle çok yakın ilişkiler kurmuştu. İzzetbegoviç’in İran ile yakın ilişkiler kurmak istemesinin en büyük nedeni; İslamcı düşünceleri ve Bosna’ya Batılı devletlerden gelmeyen desteğin kendisinde yarattığı hayal kırıklığıydı. Bu yakın ilişkiler İran’ın, Bosna Savaşı sırasında bu ülkede geniş bir askerî varlık oluşturmasına yol açtı.Savaşın 1995 yılında sona ermesinin ardından Batılı devletler Boşnak makamlara, İran ile bağlantılarını koparmaları ve Bosna Savaşı’na katılan İranlıları sınır dışı etmeleri yolunda baskı yapmaya başladı. Savaşta bazı askerleri hayatını kaybeden ve Bosna’da büyük yatırımlar yapan İran ise Bosna’dan kolayca geri çekilmedi ve İran’ın Bosna’da kültür ve eğitim gibi alanlardaki faaliyetleri devam etti.

İran diğer Balkan ülkelerindeki durumunun aksine, bugün dahi Bosna-Hersek’te geniş bir varlığa sahiptir ve şimdiye kadar eğitim ve kültür alanlarında büyük yatırımlara imza atmıştır. Bu ülkede İranlılar tarafından idare edilen enstitü ve kuruluşlar olduğu gibi İranlılarca sağlanan fonlarla faaliyet gösteren yerel oluşumlar da bulunmaktadır. Örnek olarak İran Kültür Merkezi, Saraybosna’daki İran Elçiliğine bağlı olarak faaliyet göstermektedir. Araştırmalarda görüldüğü üzere bu merkez, İran ve Şiilik konularında kültürel faaliyetlerde bulunmaktadır. Bilimsel bir dergi olan Beharistan dergisi de bu merkezin çatısı altında yayımlanmaktadır. Yılda iki defa yayımlanan bu dergi; edebi, felsefi, dilbilimsel ve kültürel bir içeriğe sahiptir. Dergi, Bosnalı profesör ve entelektüeller tarafından yönetilmekle birlikte yayın kurulunda İranlılar da görev almaktadır. Ayrıca dergi, başta Saraybosna olmak üzere Bosna’nın diğer şehirlerindeki üniversiteler ile bilim, kültür ve dinî çevrelerde dağıtılmaktadır. Beharistan dergisindeki makalelerin yarısı İranlı yazarlar tarafından kaleme alınmakta olup Boşnakçaya çevrilmektedir. İran Kültür Merkezi ayrıca siyaset, Şiilik ve Fars edebiyatı gibi konularda birçok kitap yayımlamıştır. İran Elçiliği bu kültür merkezi aracılığıyla birçok Boşnak entelektüel ve akademisyenle yakın ilişki ve bağlantılar kurmayı başarmış ve birçok projesinde, İran’da eğitim almış Boşnak öğrencilerle birlikte çalışmıştır.

Saraybosna’da 2003 yılından bu yana faaliyet gösteren Molla Sadra Kurumu, Bosna-Hersek’teki bir diğer etkili ve saygın kültür merkezidir. Bu kurum, Ayetullah Humeyni’nin Balkan devletlerindeki temsilcisi olarak bilinen Şii din adamı Akbar Eydi tarafından yönetilmektedir. Boşnak medyasına göre Eydi, İran Devrim Rehberi’nin kıdemli dışişleri danışmanı olan Ali Ekber Velayeti’ye yakın bir isimdir.2 “Tanışma, diyalog ve dostluk yollarıyla değerli sonuçlara ulaşma ile İranlılar ve Boşnaklar arasında tecrübe alışverişi” Molla Sadra Kurumunun hedefleri arasında yer almaktadır. Ayrıca bu kurum, “üniversite hocaları, önemli şahsiyetler, bilim ve kültür merkezleri, öğrenciler ve sosyal gruplar ve bilhassa Bosna-Hersek İslam Birliği ile iş birliği ve eş güdüm sağlama” gibi amaçlara da sahiptir.

Bu kurum, internet sitesinde ve Eydi’nin ifadelerinde de açıkça görülebileceği üzere Sünni Boşnakları Şii mezhebine çekme niyetine sahiptir. Kurumun özellikle Şii hadis kitapları olmak üzere Şiilikle ilgili dinî kitap çevirileri, yüksek kalitede yayınları, zengin internet sitesi ve diğer birçok gösterge; Şii ilahiyat ve İslam kültürü konusunda maddi yatırımlar yaptığını kanıtlamaktadır. Bütün bu faaliyet ve yatırımlar, İran ideolojisi ve Şiilik anlatısını bu ülkeye yerleştirmek için kullanılmıştır. Eydi, kendi Youtube kanalındaki bir mülakatta, gelecekte Saraybosna’da klasik tarzda bir medrese açmak istediğini belirtmiştir. Bu medresede Boşnak öğrencilere İran’ın Kum şehrindeki medreselerin klasik yöntemlerine göre eğitim vermeyi planlamaktadır. Eydi, internet sitesi ve Youtube kanalı gibi sosyal ağlarında görüldüğü üzere Boşnak toplumunda oldukça görünür bir figürdür ve Müslüman Boşnak gençliğiyle yakın ilişkiler kurmayı başarmıştır. Molla Sadra Kurumu, İranlı ve Boşnak yazarlar tarafından kaleme alınmış ve Bosna-Hersek’te baskı kaliteleriyle bilinen birçok kitap yayımlamıştır.3 Kurumun birçok yayını, İran’ın resmî İslamcı ideolojisini yansıtan siyasi içeriğe sahiptir. Bu kurum her ne kadar İranlı filozof Molla Sadra’nın adını taşısa da Molla Sadra’dan çok Ayetullah Humeyni ve Ayetullah Hamenei’nin kitaplarını yayımlamıştır. Dolayısıyla bu durum ve kurumun diğer birçok faaliyeti; kurumun yöneticilerinin çalışmaları entelektüel ve felsefi olarak sunuluyorsa da çalışmaların içeriğinin İslamcı ve mezhepçi olduğunu kanıtlar niteliktedir. Molla Sadra Kurumu yöneticisi Eydi tarafından verilen dersler de İran’daki resmî Şiilik görüşünü yansıtmaktadır. Kurumun ve yöneticisi Eydi’nin ana odağı ve yönelimi Osmanlı İmparatorluğu zamanından beri Sünni olan Boşnaklar’ı Şiiliğe yöneltmektir. Bosna-Hersek günümüzde de olmak üzere tarihi boyunca büyük Müslüman âlimlere sahip olmuştur. Bu yüzden bu ülkenin İslam’ın diğer anlatılarına hiçbir zaman ihtiyacı olmamıştır ve hâlihazırda da yoktur.

Saraybosna’da faaliyet gösteren İbn-i Sina Enstitüsü, Şiilik ile ilgili kültürel ve teolojik faaliyetler yürüten Molla Sadra Kurumundan daha büyük ve güçlü bir kuruluş olarak dikkat çekmektedir. Bu enstitü ve İran’ın Bosna-Hersek’teki diğer kuruluşları, bir sonraki makalede ele alınacaktır.

İRAMCENTER.ORG

YORUM YAP