BURSALI BOŞNAKLAR
Bir göçmen mozayiğidir Bursa. Dünyanın dört bir yanından kopup göç etmiş insanları bir arada yaşadığı bir coğrafya. Ve bu coğrafyada koloniler halinde yaşayan göçmenler, kopup geldiği bölgenin kültürünü ve dilini çok uzun yıllar sürdürmüştür. Boşnaklar, Bursa’nın göçmen mozayiğinde önemli yeri olan bir göçmen grubudur.Türkiye’nin en kalabalık 4.şehri ve 20021 yılı dünya yaşanabilir şehirler sıralamasında 21. ,Türkiyede ise8.şehirdir
Bursa Marmara Bölgesi’nde olup 10.811 km2’dir.Nüfüsu ise 3.101.833’tür.17 ilçe ve 1060 mahalleye sahip olan Bursa’da nüfus yoğunluğu km2 başına 287’dir.
Boşnakların Bursa’ya Yerleşmesi
Balkan göçmenlerinin ağırlıkta olduğu Bursa’da merkez haricinde yoğunluklu olarak İnegöl,daha sonra ise Kestel,Karacabey,Orhangazi ve İznik ilçelerinde Boşnaklar yaşar.Bunun haricinde az da olsa diğer ilçelerde de yaşayan Boşnaklar vardır
Boşnaklar Bursa’da bir araya gelerek kendi derneklerini de kurmuşlardır.Bunlar,Bursa merkezde Bursa Bosna Derneği,Bursa Bosna Sancak Derneği,İnegöl Bosna Hersek Türkleri Derneği ve Alija Düşünce Derneği’dir.
Türkiye’de yaşayan Boşnakların büyük bölümü, halk arasında “93 Harbi” olarak anılan 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşından sonra göç etmiştir. Günümüzde Karamürsel ve Adapazarı ile birlikte Boşnakların en yoğun yaşadığı yer Bursa’dır.
Bursa’ya iskan edilen Boşnaklar,ilk olarak Harikzede sıfatıyla Yeniköy, Keramet, Cihanköy ve Gölyaka köylerine iskan edilmişlerdir. Bugün bu köylerde yaşayanların büyük bölümü Boşnak’tır. En yoğun Boşnak’ın yaşadığı köy de Yeniköy’dür. Ayrıca Orhangazi’nin Ortaköy, İnegöl’ün Cerrah ve Yenice beldelerinde yoğun olarak Boşnak yaşamaktadır. Karacabey’e bağlı Fevzipaşa köyü de, 1880’li yıllarda 35 hane Boşnak göçmeni tarafından kurulmuştur. Kurucusu Sultan Abdulhamit’in sarayında görevli İsmail Bey’dir.
Bazı belge ve kaynaklara göre ise en fazla Bosna göçmeni Bursa vilayetine gelip iskân edilmişti. Bunlar Samanlı Dağlarında, Karamürsel-Orhangazi arası ile İnegölün batısındaki Uludağ yamaçlarında iskân edilmişlerdi.
Birinci Dünya Savaşı öncesinde göç etmek üzere olan 250 hane kadar Boşnak göçmen yerleştirilmesinin mümkün olduğuna dair yazışmalar bulunmakta. Bari Limanı’ndan hareket eden 250 hanede toplam 2 bin kadar Boşnak göçmene uygun yer bulunmasından sonra Karesi’ye yerleştirilmişlerdi. Talat Paşa, gönderdiği bir telgrafta Arnavut ve Boşnakların Türklerin arasına yüzde on oranında yerleştirilmesini istemişti.
1886’da Boşnaklar ,Zeyin Köyü’ne gelip yerleşir.Yerleştikleri yere kurdukları köye Boşnak adını vermişlerdir.Yine 1886 yılında Bursa’ya dört saat mesafede bulunan Dipnoz Köyü’ne ( iskandan sonra adı Boşnak köyü olarak değişecektir) Boşnak muhacirler yerleştirilir.
1304/1887 yılına ait bir arşiv belgesine göre; aşar malından zahire olmadığından, İznik’te iskan edilen ihtiyaç sahibi Bosnalı göçmenlerin ziraat ve ticarete başlayabilmeleri için gereğinin yapılması istenmişti. Bu da o dönemde İznik’e Boşnak iskanı yapıldığının göstergesidir.Nitekim bir başka kaynakta 1886 yılında 26 hane Boşnak muhacirlerinin geldiğinden bahsedilir.
1889 tarihinde Bursa Arapoğturağı mevkiinde Ümraniye isimli köy ( 10 hane) ,1891 tarihinde Pelitli mevkiinde Mecidiye ve Bahtiyar (27 hane) köyleri ,1894 tarihinde Muradiye Mahallesi İnegölde Burhaniye köyü (27 hane) yine 1894 yılında İnegölde Mecidiye köyü ,1901 yılında Çamurluboğazı İznik’te Mesudiye köyü ,1894 yılında 194 haneli Ruşen köyü,1900 tarihinde Keramet Orhangazi ‘de Vefa Köyü,1901 yılında Keramet’de İstimbey Çana köyü ve Tuzla İnegölde İnayet köyleri (41 hane) ,1894’te Kazanlık Hamidiye (15 Hane) kuruldu.Yine 1894 tarihli belgede Lütfiye/Pelitli’de 15 haneli Boşnak göçmeninden bahsedilir. Bunun haricinde Dinboz Köyü’ne 40 hane Boşnak yerleştirilmiş ve köyün adı önce Boşnak sonra da Turan olarak değiştirilmiştir.
Gürsu’ya Yerleşen Boşnaklar
Gürsu’ya gelen Boşnakların önce Şam’a gitmiş, sonra Gürsu’ya gelip yerleşmişti. Boşnaklar ilk geldiklerinde 10 hane imiş. 25-30 hane de Arnavut göçmen Gürsu’da iskân olmuştu. 1895 yılında Orhaneli kazasına bağlı Akçasuz ve Yörük yaylası mevkiilerine 17 hane Boşnak yerleştirilirken 1902 yılında da Pazarköy tarafına 759 Boşnak iskan edilir.Pazarköy’de Çamurlu,Beşpınar ve Keramet ,Boşnakların iskan edildiği sahalardır.
1904 tarihli kayıtlarda Aksu köylülerinin Kazgancıbayırına yerleştirilmiş 4 hane Boşnak göçmenlerine zahire yardımı için çalıştıkları görülür.Bu yardım hane başı 750 kuruş yemeklik zahire bedeli ,6 kilo buğday ve 6 kilo mısır olmak üzere 5.280 kuruşu bulmaktadır.
1912 Sonrası Boşnak İskanı
1912 tarihinde gelinir.Bu tarihe kadar Bursa ya da Osmanlı dönemi ismiyle Hüdavendigar kazası sürekli göç almakta veya burdan iskanlar için çeşitli yerlere dağıtılmaktadırlar.Mesela bu yılda toplamda Bursa’da toplam 18.000 Boşnak iskan edilmiştir.
1914 tarihli haritalarda, Uludağ’ın doğusunda, Boşnak adını taşıyan birkaç köy adı geçmektedir. İnegöl’e bağlı Lütfiye, İnayet, Esenköy, Mesudiye ve Turan köyü, kaynaklarda sözü edilen Boşnak adlı köylerdir. Bugün de halen Boşnak köyleridir
Yunanlı araştırmacı Giorgios Skaliri’nin Mikros Asias adlı kitabına göre 1922 yılında Hüdavendigar vilayetinde 40.000, Bursa Sancağı’nda ise 6.420 Boşnak yaşamaktaydı. Boşnakların Bursaya ilk iskanı sonrası ilk yerleştirildikleri yerler arasında Yukarı Beşpınar, Aşağı Beşpınar,Hüseyin Çeşme, Çamurlubayır ve Vefa köyleridir ancak günümüzde bu Boşnak köylerinin hiçbiri yaşamamaktadır. Beşpınar ve Arabakonağı köylerinden Orhangazi Yeniköy’e Boşnaklardan göç edenler olmuştur. Arşiv belgelerine göre Orhaneli’nde de bazı Boşnakların iskan olunduğu yazılmış olsa da bugün bölgede Boşnak göçmeni yoktur.
Bursa o dönemlerde gelen göçmenlerin aktarıldığı bir şehirdi.Bazen de gecikmeler nedeniyle geçici iskan yerleri ayarlanıyor ve bu da belediyeden karşılanıyordu.Belediyeden karşılanması da diğer işlerin yürümesini engelliyordu.
1 Şubat 1923 tarihinde Yenişehir’e 160 ,İnegöl’e de 2.714 Boşnağın iskan edildiğini görmekteyiz.Bu da göstermektedir ki Bursa yine göçmen şehri özelliğini korumaktadır.
Boşnakların Yerli Halk İle Yaşadığı Sorunlar
Devlet, Orhangazi’ye bağlı Beşpınar mevkiinde iskân ettirilen Bosna göçmenlerine yardım olarak hem tohum alabilmeleri için para hem de mısır, darı, patates ve fasulye tohumu verdi. Beşpınar köyünün Bosna’dan gelen Boşnak göçmenleri, Orhangazi’ye (Pazarköy) bağlı Yeniköy (Cedid) Ermeni halkıyla iyi geçinmediği gibi Yalova civarındaki köylülerle de arazi yüzünden anlaşmazlıklar çıkardı. Beşpınarlılar, Yeniköy halkından Agop adında birini öldürdüler. Sonra böcekleriyle birlikte bu kişinin çalılarını yaktıkları konusundaki iddialara karşılık Ermeniler ayaklandı. Olayların büyümesi üzerine Beşpınar köylüler, Yalova kazasına inmek zorunda kaldılar. Devlet tedbirleri artırılarak tekrar eski yerlerine dönmeleri sağlandı.
Haklarında tahkikat yapılan Beşpınar köyünün Bosnalı Boşnak göçmenleri daha sonra Burhaniye köyle hudut anlaşmazlığına düştü. Bu anlaşmazlığı çözmek için de Bursa vilayeti Defter-i Hakani Müdürü ve bir arazi mühendisi bölgeye geldi. Kurulan bir bilirkişi heyetiyle sınırlar yeniden belirlendi.
Bu anlaşmazlık ve arazi kavgalarının olumsuz etkileri Kurtuluş Savaşı sürecinde de kendini gösterdi. İşgalci Yunan birliklerine ve Ermeni- Rum çetecilerine karşı birlikte direniş kurulamadı. Toplumsal bütünleşme sağlanamadı. Bu yüzden Yunan güçleri bölgeyi daha hızlı ve daha kolay işgal etme imkânı buldu. İşgal esnasında bölgeyi terk eden Beşpınar’ın Bosnalı Boşnak göçmenleri bir daha eski köylerine geri dönmediler.
Bursa’ya yoğun olarak yerleşen Boşnaklar Türkçe bilmiyorlardı. Bu büyük göçmen guruplarının hem sosyal, hem de ekonomik sorunlarını çözmek Bursalı yöneticilerin en önemli uğraşılarından biri olmuştu. Bursa’ya gelen bu göçmen hareketi sadece olumsuzluk yaratmamış, bu çalışkan göçmenler Bursa’nın ekonomisine önemli katkılarda bulunmuştu. Bursa’da esnaflık ve özellikle ziraatta önemli gelişmeler yaşanmıştı. Ayrıca, bu göçmen nüfusun Bursa’nın etnografik yapısını da değiştirmiştir.
Günümüzde Bursa Merkezde Alacahırka, Gülbahçe , Mollaarap Mahallesi ,Özlüce ve Nilüfer’de Boşnak nüfusu yoğunluklu olarak yaşamaktadır.Toplam Boşnak nüfus net olmamakla birlikte 20.000-25.000 arası bir rakamdan söz edilmektedir. İnegöl’ün Burhaniye ve Mesudiye, Karacabey’de ve İznik’in Yeşilcami Mahallesi’nde de Boşnaklar yaşamaktadır. Toplu olarak olmasa da, son yıllarda da Bursa’ya Boşnak göçü yaşanmıştı. Ancak bugün en çok Boşnak, İnegöl ile Orhangazi’de yaşamaktadır
Orhangazi’de Boşnakların yaşadığı yerler şöyledir:
Beşpınar – Cihanköy – Çamurlubayır – Gölyaka/Mamure – Keramet – Ortaköy – Vefa – Yeniköy/Yenice/Cedid Karacabey ilçesine bağlı Fevzipaşa Köyünde de Boşnaklar yaşamakta ve aynı zamanda ilçe merkezinde Boşnak mahallesi bulunmaktadır. Bursa 1972 yılında Bosna Hersek Sarajevo şehri ile kardeş şehir olmuştur.
Bursa Merkezde yaşayan belli başlı Boşnak sülaleleri
Bazdareviç(Sjenica),Fekoviç(Sjenica),Kazaferoviç(Trebinje),Fazlagiç(Gacko),Gaşanin(Sjenica),Zimonjiç(Sjenica),Spahiç(Prijepolje),Muriç(Rozaje),Metoviç(Sjenica),
Bursa’daki Boşnaklar Bosna Hersek ,Karadağ ve Sancak Bölgelerinden gelip yerleşmişlerdir.
Tanınmış Bursalı Boşnaklar
Prof.Dr.Erkan Işığıçok
Arif Alp ( Oto yedek parça imalatçısı)
Mehmet Başdar
Yusuf Fazlıoğlu
Halim Gani
İbrahim Ulusoy
Nilüfer İpek
İbrahim Sipahi
Şevket Arslan
Hakan Onaran
Ahmet Taşyakan
Leyla İlova
Harun Akın
Remzi Topuk
Ülke çapında ünlü öykücümüz Cemil Kavukçu ile Yaşar Faruk İnal İnegöllü Boşnaklardandır. Karacabey’in ilk kitabını yazan Şaban Yalazı da Boşnak’tır.Bursalı Boşnaklar İle İlgili bilgileri Cihanköy,Yeniköy,İnegöl,Kestel,Esenköy,Tuzla,Turan,Mesudiye,Karacabey,Şükraniye başlıkları altında diğer yazılarımızda bahsettik.
Hazırlayan: Şevket KOÇ
Kaynak
-Bursa Göç Tarihi,Nilüfer Belediyesi yayınları
-Sait Kaçapor,Türkiyenin Sadık Vatandaşları Boşnaklar
-Boşnak Medya sitesi
-Balkanlar.net
-Boşnakların Türkiyeye Göçleri 1878-1934 ,Fahriye Emgili
-Alahimanet Bosna ,Tufan Gündüz
-Ahmet Yıldız ( Bursa Bosna Derneği Başkanı)
