DÜNYA ÜZERİNDEKİ SANDZAKLILAR
DÜNYA ÜZERİNDEKİ BOŞNAKLAR
II. Viyana yenilgisinden (1683) beri Balkanlar’daki Boşnak nüfusun karşı karşıya kaldığı göç gerçeği Boşnak diyasporasını meydana getirmiştir. Bugün Sancaklılar ve Bosna-Hersekliler yaklaşık olarak dünya ülkelerinin 1/3’ine dağılmışlardır.
Sancak Üniversitesi’nde öğretim üyeliği yapan Aliya İzzetbegoviç’in danışmanlarından Prof. Dr.
Cemalettin Latiç’e göre bu insanların sadece Türkiye’deki nüfusları bile Balkanlar’daki Boşnak varlığının çok üzerindedir. Sadece Türkiye’de bulunan Boşnakların sayısı konusunda bile 700.000’den başlayıp, 1.000.000’a, 2.000.000’a hatta 5.000.000’a kadar farklı rakamlar
geçmektedir. Bunların içerisindeki Sancaklı nüfusunun ise 1.200.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir.
Sancaklı Boşnakların 93 Harbi (1877-1878) ile başlayan ve iki Balkan Savaşı ile devam eden, ardından I. Dünya Savaşı, Sırp-Sloven-Hırvat Krallığı, Yugoslavya dönemi ve Bosna
Savaşları ile yoğun göçler yaşadıklarını biliyoruz. Kısa zaman dilimlerinde yaşanan bunca savaş ve onun getirdiği zorluklar insanlarda göç etmekten başka bir seçenek bırakmamıştır. Bu gerçekler göz önünde bulundurulduğunda bugün Sancak nüfusunun iki katı kadar Sancaklı Boşnakın Türkiye’de yaşıyor olması kuvvetle muhtemeldir.
Boşnak diyasporası üç bölüme ayrılabilir:
Birincisi Yugoslavya’yı baskılar, dinmeyen zulümler, ekonomik ve diğer sebeplerle II. Dünya Savaşı’ndan önce terk eden göçmenlerden oluşmaktadır. Bunlar çeşitli yerlerde, özellikle de ABD, Avustralya, Türkiye ve Arap ülkelerinde bulunmaktadır;
ikincisi ülkeyi Almanların bozgunu sırasında politik nedenlerle terk edip Avusturya, Fransa, İngiltere, ABD, Arjantin, Türkiye ve Arap ülkelerine giden göçmenlerdir.
Üçüncüsü ise Batı ülkelerine iş aramak için giden Boşnak işçilerden oluşmaktadır. Sayılanlar arasında sonuncusu en kalabalık ve etkili olanlardır. Çünkü onların anavatanla
bağları devam etmiştir.
BOŞNAKLARIN DÜNYA ÜZERİNE YAYILMASI
Son savaşlarda ve Bosna Hersek’e yapılan saldırılar esnasında Boşnaklar maddi ve manevi birçok kayba uğramışlardır. Bu savaşların direk sonuçlarından biri de büyük göç dalgaları ve yoğun bir gurbetçi nüfus olmuştur.
Boşnaklar Avrupa’dan Amerika’ya ve Avustralya’ya kadar dünyanın 70’den fazla ülkesinde bulunmaktadırlar. Bu insanların önemli bir bölümü doğup büyüdükleri vatan olarak kabul ettikleri bin yıllık toprakları kendi rızaları dışında artan siyasi etnik baskılar ve büyük katliamlar sonucunda bırakmak zorunda kalmışlar ve bu topraklardan koparılmışlardır.
İSTANBULA YERLEŞME
Göçmenler Türkiye’de İstanbul, Adapazarı ve İzmir’in kenar bölgelerine yerleşip, orada kendi mahallelerini kurmuşlardı; Pendik, Beşyüzevler, Kartal, Küçükköy ve Yıldırım Mahallesi
gibi mahalleler bunlar arasında sayılabilir. 1970 yılında Yıldırım Mahallesi’nde, Yugoslavya’dan gelen 20.000 Boşnak Müslüman’ın yanısıra az sayıda Bulgar göçmeni Türk’ün de yaşadığı biliniyor.
Aynı yıl Küçükköy’de 25.000 Yugoslavya göçmen i bulunmaktaydı. İstanbul’un Asya yakasındaki Pendik ve Kartal’a genellikle Novipazar’dan gelen göçmenler yerleşmişti. Bayrampaşa, Sefaköy,
Zeytinburnu, Yenibosna ve diğer mahallelerde de Boşnaklar oturmaktadır.
1924 mübadelesinde Dramalılar ve Yanyalılar Pendik’e yerleşti. Pendik’ten giden Rumlar da Selanik yakınlarında Pendik adında bir yerleşim yeri kurdular. Dramalılar, Yanyalılar ve 1950’lerde Erzincanlıların da katılımıyla yeni Pendik’in çekirdeği oluşturulmuş oldu. Bu yapıya 1960 sonrasında Yugoslavya’dan göç eden Boşnaklar da eklendi.
Bu göçmen nüfus 1960-70 arası Pendik İstasyon Üstü Mahallesi’ne, Sapanbağlar ve Yeşilbağlar’ a yerleşti. Yugoslavya’nın kırsal bölgelerinden gelen bu topluluk yerel kültürel dokularını Türkiye’ye taşıdı. Genellikle fabrikalarda işçi olarak çalıştılar. Göçmenliğin doğurduğu mağdur bir sosyolojiden dolayı tüm aile bireyleri, kadın erkek, çocuk birlikte çalıştılar. Yerleştikleri muhitte kendi lokallerini
kurdular.
Pendik’teki nüfusları 40.000’i bulan Boşnakların %90’ı Sancaklı %10’u ise Bosnalıdır . Türkiye’ye göç eden Bosna ve Sancaklıların tüm Türkiye’deki ikamet yerleri ise şehirler itibariyle şöyledir:
Denizli, Muğla, Çanakkale, Bilecik, Kütahya, İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Edirne, Konya, Adapazarı, Adana, Aydın, Eskişehir, Manisa, İzmit, Yalova, Kahramanmaraş, Çankırı, Balıkesir, Kırıkkale.
Türkiye’deki Sancaklıların Türk toplumu içerisindeki asimilasyon süreçleri oldukça hızlı olmuştur . Dr. Eyüp Musoviç’e göre “Türkiye’deki Sancaklılar Sancak’ın telafi edilmez kaybıdır. ” Türkiye’deki Sancaklıların ilk nesli çoktan asimile olmuştur ve şimdi onların çocuklarının bir kısmı
Boşnakça bilmektedir. İşte bu nesil Sancak ve Bosna’ya bağlıdır ve Bosna Savaşı sırasında Türkiye’yi ayağa kaldırarak Bosna’yı gündeme getirenler ve Türkiye’nin Bosna’nın yardımına koşmasına sebep olanlar da bu kesimdi.
Türkiye’deki Sancaklılar bir çok dernek kurarak Bosna ve Sancak’taki kardeşlerinin sıkıntılarını gidermeye çalıştılar. Bu derneklerin ilki olan 70.000 Boşnağın yaşadığı Bayrampaşa’daki Bosna-Sancak Derneği’nin bu anlamda katkısı çok büyüktür.
1989’da Boşnaklar kendi ihtiyaçlarını, örf, adet, kültür ve yardımlaşmayı tesis için dernekler kurmaya başladılar. Bu derneklerden bir kaçının ismi şöyledir: Bosna-Sancak Derneği (Pendik), Bosna Kardeşlik Yardımlaşma ve Kültür Derneği (Adana), Bosna Dayanışma Derneği (İstanbul), Sancaklılar Kültür Dayanışma ve Yardımlaşma Derneği (Alibeyköy), Çağdaş Bosna-Sancak Yardımlaşma Eğitim ve Kültür Derneği (Sefaköy), Bosna-Hersek Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği (İnegöl), Bosna-Sancak Kültür ve Yardımlaşma Derneği (İzmir ).
Bu dernekler kadroları ile elde ettikleri maddi ve manevi olanakları çevresinde yardıma muhtaç insanlara sosyal ve maddi yardımlarda bulunurken kültürel ve sportif faaliyetlere de katkı yapmaktadır. Bunlar arasında tiyatro faaliyetleri, folklor çalışmaları, satranç ekipleri önemli yer
tutmaktadır.
AVRUPADAKİ SANCAKLI BOŞNAKLAR
Avrupa’daki Sancaklı Boşnakların büyük kısmı Almanya’da bulunmaktadır. Yaklaşık 10.000 civarında Sancaklının bulunduğu Frankfurt ise Sancaklıların en çok tercih ettikleri şehirdir ve yoğunluk açısından Frankfurt’tan sonra Berlin ikinci sırada gelmektedir.
Bosna Savaşı sırasında Bosna’ya yapılan yardım kampanyalarında Almanya’daki Sancaklılar
çok aktif bir şekilde yer almışlardır. Avrupa’nın en büyük şehirlerinde Sancak vakıf ve dernekleri kurulmuştur.
Almanya’nın Worms şehrindeki “Bihor ” adlı dernek bunlar içinde en çok tanınanlardandır. Yardımlaşma faaliyetleri, İslam Merkezi ve cami imarı çalışmalarıyla, gazete kurma ve yaşatma ve Boşnakların kimliklerini koruma noktasındaki çalışmalar ile şahsi olarak sivrilen Yusuf Erden (Hamzagic), Novipazarlı kimya doktoru Musan Poplata, Syenitsalı Ziyah Colovicin, İmam Mustafa Klanco, Hodo Katal, Almir Zalihice, Nuro Sadikoviç, Harun Crnovrsanine’nin hizmetleri Sancaklılar açısından unutulmazdır.
Almanya’dakiler dışında Avrupa’daki bütün Sancak dernekleri (İsviçre ve İsveç’teki) büyük gayretler
göstermişlerdir. Bunların çalışmalarını Süleyman Uglanin tarafından görevlendiren Prof. Mujo Jejna koordine etmektedir. Bu kişi ise aynı zamanda Almanya’daki SBMM’nin şubesinin başkanlığını yapmıştır. Daha sonra onun yerine işadamı Muharem Kolasinaç geçmiştir.
1992 yılının ortasında İsviçre’nin Zürih şehrinde yaşayan Sancaklı Boşnaklar bir araya gelerek “Sancak” isimli bir dernek kurmuşlardır. Derneğin başkanı SDA İsviçre şubesinin Başkan Yardımcısı Rıfat Zecevic olmuştur. Bu dernek Boşnaklar için çok faydalı çalışmalara imza atmıştır. SBMM’nin Amerika şubesinin başına ise Novipazar kökenli Esad Salihoviç getirilmiştir. Fakat Bosna’daki
durum sakinleşince bu derneklerin faaliyetleri de yavaşlamıştır.
Dernek adedi bakımından Almanya’dan sonra İsviçre, Avusturya, İsveç, Lüksemburg gelmektedir ve
son zamanlarda Amerika ve Avustralya’da da dernek sayıları oldukça artmıştır.
OKYANUS ÖTESİNDEKİ SANCAKLI BOŞNAKLAR
Sancaklı göçmenler okyanus ötesi ülkeler içinde en çok Avustralya, Amerika ve Kanada’da bulunmaktadırlar. Sayıları tam olarak bilinmemesine rağmen 10.000’den fazla Plav ve Gusinyeli’nin New York’ta yaşadığına dair veriler vardır. Güvenilir kaynaklara göre sözkonusu bölgede Sancaklı Kolyenoviç sülalesinden 270 hane ve Radonciç sülalesinden de 320hanenin olduğu bilinmektedir. Sadece 2000 yılı içerisinde tespit edilebilen 1.120 nüfuslu 310 hanenin Amerika’ya gitmesi son zamanlarda iyice hızlanan göçlerin ne kadar yoğun olduğunu göstermiştir.
1950’lerden itibaren iyice hızlanan göçlerin ABD’de yoğunlaştığı merkezler New York ve Chicago kentleri olmuştur. Avustralya’daki Boşnak varlığının rakamsal ifadesi konusunda net bir bilgi mevcut değildir. Fakat “Bosna dilini” Bosna-Hersek’in resmi dili olarak ilk tanıyan ülkenin Avustralya olması ülkenin Boşnak nüfusa bakışı açısından ipucu sayılabilir.
Göç ettirilen Boşnakların Sancak ile olan bağlantıları hala çok diridir ve Sancak’ta yaşayan birinin hayatı gurbetçilerin desteği olmadan hayal bile edilemez. Dr. Süleyman Uglanin’e göre 60-70 yıl içerisinde Sancak’ta doğan her sekiz Müslüman Boşnak’tan yedisi Sancak’ı terk etmek
zorunda kalmıştır. Ve bu da bölgenin demografik yapısının Müslümanlar aleyhinde gelişmesine yol açmıştır. Sancak bölgesinden göçler bugün de devam etmektedir, çünkü her şeye rağmen yok olmayan bir istikrarsızlık ve güvensizlik havası söz konusudur. Sancaklı Boşnakların sürekli olarak
Bosna’ya, Batı Avrupa’ya ve ABD’ye göçü Sırbistan’daki son başkanlık seçimlerinde Sırp milliyetçisi partiler tarafından Boşnakların Sancak’ta azınlık hale gelmiş olduğu yönündeki iddiaları da gündeme getirmiştir.
Sancaklı Boşnakların özellikle Avrupa’da yaşayanların bir kısmı buradaki varlıklarını geçici olarak görmektedirler. İlerleyen zamanlarda Sancak’ın tanınmış ve geniş bir statüye kavuşması, güvenlik sorunlarının ortadan kalkması ve ekonomik rahatlama ile birlikte Sancak’a geri dönüşlerin
artacağı tahmin edilmektedir. Bu durumun işaretleri de mevcuttur.
Sancak’ın Novipazar gibi büyük merkezlerindeki Sırplar evlerini 150.000-250.000 Euro gibi astronomik fiyatlarla satışa çıkartmalarına rağmen kolayca Müslüman Sancaklı alıcılar bulabilmektedirler. Bu durum geriye dönüş azim ve isteğinin ifadesi olarak Sancak’ın bugünkü
sakinlerince de desteklenmektedir.
